Nie daj się demencji

   Zaczyna się zupełnie niewinnie - od zapomnianych kluczy, nie zamkniętych drzwi, nie wyłączonego żelazka albo gazu pod garnkiem z zupą. Z wiekiem traci się orientację na dobrze znanym dworcu kolejowym, przestaje kojarzyć fakty, rozpoznawać znajomych. Demencja nie jest nieuchronnym losem przewidzianym dla wszystkich seniorów, ale dla dużej części, niestety, tak. Większość z nas po sześćdziesiątce będzie miała kłopoty z pamięcią, ale niejednakowe.
   
   Mózg starzeje się tak samo jak cały nasz organizm. Wraz ze spowalnianiem procesów metabolizmu spowalniają się też procesy psychiczne, a szczególnie zdolność uczenia się i zapamiętywania. Znane są oczywiście przypadki twórczej aktywności w jesieni życia (Szekspir, Tycjan, Picasso, Rubinstein, Beethoven), a nawet napisania najważniejszych dzieł u jego schyłku, ale to, niestety, rzadkość. Im młodszy mózg, tym większe ma możliwości. Dlatego jest czas uczenia się, gdy człowiek jest bardzo młody, i czerpania z tej wiedzy, gdy jest mądry, a ten stan podobno osiąga się po czterdziestce. Kiedy przychodzi czas na demencję, czyli otępienie?

Dobrze zachowana przeszłość

   Około 10 proc. osób po 65 r.ż. cierpi na otępienie, w grupie 85-latków choroba dotyczy już niemal połowy seniorów. - Pamięć starzeje się tak samo jak skóra, oczy czy inne części ciała. Z wiekiem staje się coraz mniej chłonna - wyjaśnia geriatra dr Alicja Klich-Rączka, wiceprezes Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce.
   Osiemdziesięciokilkuletnia pani Maria wystrojona, poprawia włosy przed lustrem, zabiera torebkę i kieruje się w stronę drzwi. Drogę zastępuje jej jednak synowa. - A gdzież to? - pyta. - Wyjeżdżam przecież do cioci Helenki do Kielc - odpowiada nadąsana jak nastolatka pani Maria. - Ciocia Helenka od dawna nie żyje. A, zresztą, niech to Wojtek wytłumaczy - macha ręką synowa. - Jaki Wojtek? - No, przecież mamy syn. Nie pamięta mama swoich dzieci? Janek mieszka w Katowicach, a Wojtek jest w drugim pokoju... Starsza pani otwiera szeroko oczy ze zdumienia i z wściekłością krzyczy: - Jaki syn! Jakie dzieci! Nie dość, że mnie tu więzicie, to jeszcze chcecie ze mnie dziwkę zrobić!
   Pamięć pani Marii zatrzymała się w jej dzieciństwie, w przedwojennych czasach, z których pamięta wszystko z wielką dokładnością. - Pamięć funkcjonuje bowiem w dwóch wymiarach - jako pamięć świeża i odległa. Starsi ludzie miewają kłopoty z zapamiętywaniem bieżących informacji, nie wiedzą, gdzie położyli jakąś rzecz, nie rozpoznają swoich wnuków, a czasem nawet dzieci. Źle funkcjonuje pamięć świeża. Natomiast pamięć odległa jest zwykle dobrze zachowana. Doskonale pamiętają wydarzenia z odległej przeszłości - tłumaczy to zjawisko dr Alicja Klich-Rączka.

Przyczyny otępienia

   Rozpoznano około 150 przyczyn otępienia, których wspólną cechą jest uszkodzenie komórek nerwowych w różnych obszarach mózgu. Najważniejszą jest z pewnością choroba Alzheimera, która dotyka 56 proc. osób cierpiących na demencję. Na drugim miejscu znalazło się otępienie naczyniopochodne, spowodowane zaburzeniami funkcji naczyń w mózgu. O tym rodzaju otępienia mówi się pospolicie - skleroza lub miażdżyca. Odkładające się w naczyniach krwionośnych płytki miażdżycowe przyczyniają się do takich uszkodzeń mózgu, jak niedokrwienie mózgu, zawał czy krwotok. - W grupie pozostałych przyczyn demencji, wśród których jest m.in. choroba Parkinsona czy Creutzfeldta-Jakoba, warto zwrócić uwagę na jeszcze rzadkie choroby, o których jednak będziemy słyszeć coraz częściej. To otępienie czołowo-skroniowe (choroba Picka) i otępienie Lewy’ego Body. Pierwsza z nich przebiega z zaburzeniem zachowania, zmianami w osobowości, demonstrującymi się np. w szukaniu rzeczy po śmietnikach, gromadzeniu ich albo nadmiernej hojności. Charakterystyczny jest stopniowy zanik mówienia. Dla demencji z ciałkami Lewy’ego charakterystyczne są z kolei zaburzenia chodu, nasilone drżenia, pobudzenie psychomotoryczne i dezorientacja - tłumaczy wiceprezes Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce.
   O ile mężczyźni znacznie częściej zawdzięczają utratę zdolności umysłowych zmianom miażdżycowym, to u kobiet przyczyną demencji częściej bywa choroba Alzheimera. Wiedza o tej ostatniej chorobie o nieustalonej jeszcze etiologii, stała się popularniejsza, kiedy ujawniono, że cierpiały na nią tak znane osoby, jak Rita Hayworth czy Ronald Reagan. Lekarze twierdzą, że winne mogą być geny. Kiedy ta informacja została rozpowszechniona, pojawił się problem samobójstw u osób, które mogły być nią obciążone. Zabroniono więc wykonywania na szerszą skalę badań genetycznych.

Nie może być bezczynny

   - Na nasz kod genetyczny nie mamy żadnego wpływu, ale przed pewnymi rodzajami otępienia można się ustrzec - mówi z optymizmem dr Alicja Klich-Rączka. - Mam na myśli zwłaszcza eliminowanie chorób naczyniopochodnych, a więc walkę z nadciśnieniem, paleniem papierosów, leczenie chorób predestynujących do otępienia. Bardzo ważne jest również właściwe odżywianie, unikanie tzw. złego cholesterolu.
   Zauważono ponadto, że im wyższy poziom wykształcenia, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia, co tłumaczyć można większą świadomością w konieczności promowania tzw. zdrowego stylu życia. Czytanie książek, praca twórcza, aktywność umysłowa i fizyczna seniorów zwiększają rezerwy funkcjonowania mózgu. Czasami bezwiednie powtarza się slogan, że organ nie używany zanika. Tymczasem w odniesieniu do mózgu dokładnie tak jest! Nie wolno pozwolić mu na bezczynność. Kiedy ma się już dużo czasu na emeryturze, szkoda go marnować. Funkcjonują Uniwersytety Trzeciego Wieku, koła zainteresowań, kluby, gdzie można nauczyć się malarstwa, pogłębiać wiedzę z historii sztuki czy literatury. To jest okazja, aby rozwijać swoje zainteresowania i nie dać się demencji! Nawet w wieku kilkudziesięciu lat można nauczyć się obsługiwać komputer. Wbrew pozorom jest to proste urządzenie, a ile stwarza możliwości zdobywania informacji! Wśród geriatrów panuje przekonanie, że być może wszyscy zdemenciejemy, ale ważny jest punkt, z którego startujemy. Ustawmy go najwyżej, jak to jest możliwe.
   Wczesne rozpoznanie otępienia powoduje szybkie włączenie leczenia, a to sprawia, że degeneracja komórek nerwowych postępuje wolniej. W przychodniach geriatrycznych okresowo wykonuje się tzw. testy pamięci, które mogą wykazać już pierwsze symptomy kłopotów z pamięcią. Wciąż prowadzone są eksperymenty mające na celu powstrzymanie starzenia się komórek. Ludzi starszych przecież przybywa. W Polsce jest już 6,5 mln seniorów po 60. r.ż. Ważne jest nie tylko wydłużenie życia ludzkiego, ale także jego jakość. Potencjał genetyczny człowieka pozwala mu na przeżycie 120-140 lat. Czy w jesieni życia będziemy wspomagać się terapiami hormonalnymi (melatonina, hormon wzrostu, estrogeny, testosteron), kuracjami kwasów nukleinowych czy kuracjami genetycznymi - pokaże czas.
EWA PIŁAT
Zdjęcia: Andrzej Wiśniewski