Nie tylko udział w powstaniu styczniowym mógł być powodem utraty praw miejskich przez Proszowice, Koszyce, Nowe Brzesko czy Książ Wielki

FLESZ - Otyli nie powinni jeść mięsa?

Jesienią 1864, po ponad roku walk z rosyjskim zaborcą, broń złożyły ostatnie oddziały powstania styczniowego. Na ludność polską spadły represje. Wielu uczestników powstania zostało aresztowanych, część z nich poniosła śmierć, część zesłano na Syberię. Wielu, zostało zmuszonych do emigracji. Konsekwencją zrywu styczniowego była także konfiskata majątków powstańców, a przede wszystkim rusyfikacja ludności, szkolnictwa oraz urzędów – czym stopniowo likwidowano autonomię Królestwa Polskiego.

Wielu historyków uważa, że konsekwencją powstania była także utrata przez wiele miast praw miejskich – miała to być zemsta, za udział mieszkańców w powstaniu. Jednak utrata praw miejskich przez 336 polskich miast niekoniecznie była spowodowane wyłącznie udziałem mieszkańców w powstaniu. Już w latach 40. XIX wieku, a więc długo przed wybuchem powstania, przedstawiono plan reformy, która zakładała likwidację miast, które nie miały charakteru miejskiego.

W 1867 roku powołano specjalny organ wykonawczy w postaci Specjalnego Komitetu do reorganizacji zarządu miast i gospodarki miejskiej przy Komitecie Urzędującym. W sierpniu 1868 roku przygotował on obszerny protokół, załączając do niego szereg danych o miastach w Królestwie Polskim. Na podstawie pracy tego Komitetu wysnuto następujące sugestie odnośnie do przygotowywanej zmiany miast na osady: - Pozbawieniu praw miejskich miały podlegać miasta liczące mniej niż 3000 mieszkańców, w których liczba rolników wynosi co najmniej 50 procent wszystkich zamieszkałych właścicieli nieruchomości, a także posiadające dochód roczny niższy niż 1500 rubli. 

Według tych kryteriów sporządzono dwa wykazy – pierwszy, z 329 miastami, które według wymienionych kryteriów powinno się przemianować z miast na osady, drugi wykazywał miasta, które powinny pozostać.

19 listopada 1869 roku w Warszawie odbyło się posiedzenie Komitetu Urzędującego w Królestwie Polskim. Na tym posiedzeniu postanowiono o przemianowaniu miast, które nie miały charakteru miejskiego, na osady. W powiecie miechowskim taki los spotkał cztery miasta: Proszowice, Słomniki, Brzesko (Nowe) oraz Książ Wielki. Na tym samym posiedzeniu ustalono także, że prawa miejskie utraciły Daleszyce, Bodzentyn, Andrejew (Jędrzejów), Małogoszcz, Wodzisław, Sobków, Włoszczowa, Kurzelów, Secemin, Lelów, Szczekocin, Stopnica, Oleśnica, Pacanów, Nowy Korczyn, Pierzchnica, Busk (Busko Zdrój), Szydłów, Kurozwęki, Skalbmierz, Opatowiec, Koszyce, Wiślica, Kromołów, Ogrodzieniec, Żarnowiec, Skała, Sławków, Wolbrom oraz Pilica. Wszystkie te miasta z dniem 13 stycznia 1870 roku w świetle prawa stały się osadami. Proszowice odzyskały status miasta w 1923 roku, Nowe Brzesko dopiero w 2009, a Koszyce w 2018. Książ Wielki jest w trakcie procedury ich odzyskania. Jeżeli zakończy się ona powodzeniem, zostanie miastem od 1 stycznia 2023 roku.

Tekst został opublikowany na stronie Stowarzyszenia Bojowe Schrony Proszowice. W załączonych galeriach można zobaczyć zdjęcia z uroczystości, towarzyszących odzyskaniu praw miejskich przez Nowe Brzesko i Koszyce.