Lekarz radzi
Do najczęstszych chorób przebiegających z zaburzeniem funkcjonowania wątroby należą ostre i przewlekłe zapalenia. Ostre zapalenie wątroby wywołują głównie wirusy hepatotropowe. W naszej szerokości geograficznej są to przede wszystkim: wirus zapalenia wątroby typu A (HAV), przenoszony drogą pokarmową oraz wirusy zapalenia wątroby typu B (HBV) i C (HCV), które przedostają się do organizmu tzw. drogą parenteralną - poza przewodem pokarmowym - przez uszkodzoną skórę albo błony śluzowe podczas inwazyjnych zabiegów diagnostycznych, terapeutycznych (jeśli np. jakieś narzędzie medyczne nie jest właściwie zdezynfekowane) lub innych (np. tatuaż). Bardzo często do zakażeń dochodzi poprzez zanieczyszczone ręce, albo gdy wykonujący te zabiegi, np. pracownicy medyczni, nie zmieniają rękawiczek, wykonując czynności przy kolejnym pacjencie. Drogą przenoszenia wirusa są również kontakty seksualne - odsetek zakażeń sięga nawet 45 proc. w przypadku wirusa HBV. Zdarza się, że wirus przenosi matka ciężarna na płód. Przed laty, zwłaszcza przed 1992 r., w przypadku wirusa HCV, zakażenia występowały na skutek przetaczania zakażonej krwi.
Zakażeń wirusem zapalenia wątroby typu A jest obecnie w Polsce niewiele, co wynika z poprawy stanu sanitarno-higienicznego. Chorobę przywożą najczęściej osoby wracające z podróży do krajów Dalekiego Wschodu, czy z rejonu Morza Śródziemnego. W naszych warunkach bardzo częstą przyczyną ostrego wirusowego zapalenia wątroby (WZW) jest wirus typu B i C. Konsekwencją zakażenia wirusem HBV i długotrwałego rozwoju choroby (ok. 20 lat) może być poważna choroba, jaką jest marskość wątroby. Na szczęście, przeciwko zapaleniu wątroby wywołanemu tym rodzajem wirusa możemy się uodpornić, stosując wysoce skuteczne szczepienia ochronne.
Zakażenie wirusem typu C (HCV) przebiega u około 80 proc. chorych zupełnie bezobjawowo. Pacjenci bardzo często mają prawidłowe wyniki badań, w tym tzw. próby wątrobowe - enzymy AlAT i AspAT, a zakażenie rozpoznawane jest przypadkowo. Objawy chorobowe ostrego WZW typu C z żółtaczką występują rzadko, u ok. 15 - 30 proc. zakażonych. Niestety, zdarza się, że pierwszym z objawów może być, po wielu latach trwania choroby od momentu zakażenia, marskość lub rak wątroby. Ta marskość wątroby rozwija się znacznie szybciej u osób nadużywających alkoholu.
Bezobjawowy przebieg choroby wywołanej wirusem HCV znacznie utrudnia diagnostykę.
Celem leczenia przewlekłego WZW typu C jest zahamowanie namnażania się wirusa i progresji zmian w wątrobie. Temu celowi służą leki - interferon z rybawiryną, stosowane przez szereg miesięcy w wyspecjalizowanych ośrodkach według programów terapeutycznych NFZ.
Szczepionki przeciw zakażeniu HCV, jak dotychczas, nie wynaleziono. Oprócz najczęstszych, wirusowych, występują też inne typy zapaleń wątroby, m.in. spowodowane nadużywaniem alkoholu.
Alkoholowe zapalenie wątroby
jest bardzo ciężką chorobą, która, jeśli nie będzie leczona, może prowadzić do marskości wątroby (dochodzi do niej u ok. 10 proc. osób pijących alkohol w sposób szkodliwy dla zdrowia). Picie nawet stosunkowo niedużej dawki alkoholu w ilości 25 g na dobę (co oznacza jedną butelkę piwa dziennie) zwiększa 2 do 4-krotnie ryzyko wystąpienia stłuszczenia i w konsekwencji marskości wątroby. Do powstania alkoholowego zapalenia wątroby u mężczyzn wystarcza wypijanie więcej niż 60 gramów czystego etanolu na dobę w ciągu 5 lat, natomiast u kobiet, które są bardziej wrażliwe na alkohol, tylko 30 - 40 gramów.
Alkoholowe zapalenie wątroby jest dość łatwo rozpoznawane, ponieważ przebiega najczęściej z gorączką, żółtaczką, nudnościami, wymiotami, bólami brzucha. Objawy są na tyle alarmujące, że pacjent zgłasza się do szpitala.
Najważniejszym elementem leczenia jest całkowite zaprzestanie picia alkoholu. Pełna abstynencja daje szansę na zahamowanie postępów choroby wątroby. Stosowanie nawet najlepszych leków przy kontynuowaniu picia nie daje pewności wyleczenia lub choćby zatrzymania progresji zmian w wątrobie.
Do zapalenia wątroby prowadzą również inne choroby, na które w ostatnim czasie zwraca się coraz większą uwagę. Chodzi tu o otyłość i zaburzenia metaboliczne. U niektórych pacjentów, na skutek predyspozycji genetycznych dochodzi do rozwoju tzw. insulinooporności i zaburzeń metabolicznych, charakteryzujących się najczęściej podwyższonym poziomem glukozy we krwi, zaburzeniami gospodarki lipidowej (podwyższony cholesterol, frakcja LDL, trójglicerydy). W wielu przypadkach rozwija się uszkodzenie wątroby, najczęściej w postaci stłuszczenia, a jeśli proces chorobowy jest bardziej zaawansowany może dojść do tzw.
stłuszczeniowego zapalenia wątroby.
Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH), to jednostka chorobowa rozpoznana po raz pierwszy przed ok. 20. laty. Przebieg tej choroby nie daje charakterystycznych objawów. Pacjenci skarżą się czasem na zmęczenie, złe samopoczucie, uczucie dyskomfortu w górnej, prawej części brzucha.
Podejrzenie NASH zachodzi zwykle w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych, wykonywanych np. okresowo, kontrolnie z innych przyczyn. Wyniki badań u osoby chorej wskazują zwiększenie aktywności aminotransferaz, a współczynnik AST/ALT zwykle wynosi poniżej 1 (w alkoholowym zapaleniu powyżej 1).
W diagnostyce NASH wykorzystuje się badania nieinwazyjne: ultrasonografię, tomografię komputerową lub tomografię rezonansu magnetycznego, jednak najskuteczniejszym badaniem jest biopsja wątroby. Biopsja jest wykonywana po wykluczeniu przeciwwskazań, jak np. zaburzeń krzepnięcia krwi, które są dość częste w chorobach wątroby.
Predyspozycje do rozwoju stłuszczeniowego zapalenia wątroby mają głównie osoby z otyłością oraz z zaburzeniami metabolicznymi w postaci cukrzycy, hiperlipidemii. Oprócz czynników środowiskowych, związanych z nieprawidłową dietą, małą aktywnością fizyczną, spowodowaną np. siedzącym trybem życia, istotną rolę odgrywają z pewnością nie do końca poznane predyspozycje genetyczne. Ponadto, czynnikami sprzyjającymi rozwojowi stłuszczenia są też m.in.: niektóre leki i substancje chemiczne; choroba Wilsona (uwarunkowane genetycznie zaburzenie metabolizmu miedzi w organizmie).
Podstawą terapii jest: zmniejszenie masy ciała, dieta niskokaloryczna, aktywność fizyczna, leczenie zaburzeń lipidowych i hiperglikemii, zaprzestanie stosowania leków o działaniu hepatotoksycznym.
W niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu wątroby stosuje się m.in. takie preparaty jak: kwas ursodeoksycholowy; antyoksydanty, np. zwiększone dawki witamin E i C, statyny, doustne leki hipoglikemizujące. Chciałbym w tym miejscu przestrzec przed nadmiernym zaufaniem do niektórych leków dostępnych bez recepty w aptekach lecznictwa otwartego, tzw. hepatotropowych, ponieważ akurat w tej chorobie nie wykazują one cech terapeutycznych.
Nieliczni chorzy z NASH i niewyrównaną marskością wątroby poddawani są zabiegowi transplantacji wątroby.
Kiedy szukać pomocy
Wyraźnym objawem, niepokojącym każdego pacjenta, jest żółtaczka (zażółcenie białkówek gałek ocznych i skóry). To pierwszy sygnał, który powinien skłonić do szukania pomocy u lekarza. Po przeprowadzeniu badań biochemicznych i wykonaniu USG jamy brzusznej (na zlecenie lekarza pierwszego kontaktu) pacjent, u którego wykryte zostaje zapalenie wątroby, kierowany jest do specjalisty w poradni hepatologicznej lub poradni wirusowego zapalenia wątroby.
Ostateczne rozpoznanie większości przewlekłych chorób wątroby jest oparte, jak już wspomniałem, o biopsję (czyli wycinek) wątroby, którą wykonuje się w szpitalu, ale tylko w razie konkretnych wskazań specjalistycznych. Pacjent musi być do biopsji odpowiednio przygotowany z wykluczeniem przeciwwskazań. Wycinek wątroby badany jest w pracowni histopatologicznej w celu ustalenia stopnia zaawansowania procesu zapalnego, włóknienia wątroby, bądź obecności marskości tego narządu.
Choroby wątroby diagnozowane i leczone są w poradniach hepatologicznych, WZW lub gastroenterologicznych, a w razie wskazań lekarskich także na wyspecjalizowanych odpowiednich oddziałach szpitalnych.
Przy braku objawu żółtaczki bardzo trudno jest podejrzewać u siebie chorobę wątroby. Jeśli u osoby, która przechodziła jakieś inwazyjne zabiegi diagnostyczno-medyczne, czy kosmetyczne (z naruszeniem ciągłości skóry), miała przygodny kontakt seksualny z nieznaną osobą, albo powróciła z zagranicy, wystąpią np. objawy tzw. dyspeptyczne (pobolewania w nadbrzuszu, nudności, wzdęcia) lub rzekomogrypowe - złe samopoczucie, pobolewanie mięśni i stawów - powinien to być dla niej sygnał do udania się do lekarza. Konieczne będą wówczas stosunkowo proste badania biochemiczne krwi, np. AlAT i AspAT oraz dodatkowo markery wirusów HAV, HBV i HCV, aby sprawdzić czy przyczyną dolegliwości nie jest zapalenie wątroby.
Osoba nadużywająca alkoholu także powinna skontrolować swój stan zdrowia, gdy tylko odczuwa nowe, niepokojące dolegliwości. Pacjenci z zespołem metabolicznym, zaburzeniami gospodarki cukrowej lub lipidowej są na ogół systematycznie kontrolowani przez lekarza prowadzącego, a więc w ich przypadku łatwiej będzie zauważyć zmiany chorobowe.
W ostrych zapaleniach wątroby, niezależnie od ich etiologii, chory powinien - pod nadzorem specjalisty gastroenterologa, specjalisty chorób zakaźnych lub internisty - prowadzić regularny tryb życia, odpoczywać po posiłkach, w razie potrzeby ograniczyć obowiązki zawodowe, unikać zbyt dużego wysiłku fizycznego, zażywania leków uszkadzających wątrobę. Nie powinien się leczyć na własną rękę ogólnodostępnymi lekami czy ziołami. Pacjentów takich obowiązuje całkowity zakaz używania alkoholu. Najkorzystniejsza jest dla nich dieta lekkostrawna: ok. 70 proc. pokrycia kalorycznego powinny stanowić węglowodany łatwo przyswajalne, świeże warzywa i owoce, ryby, przy równoczesnym ograniczeniu do minimum lub całkowitym zrezygnowaniu ze spożycia tłuszczy zwierzęcych, które są trudniej metabolizowane przez wątrobę.
W przewlekłych zapaleniach wątroby dieta ma niewielkie znaczenie. Dawniej przywiązywano do niej dużą wagę, lecz dziś kładzie się głównie nacisk na leczenie przyczynowe chorób wątroby i zakaz używania alkoholu. Wskazane jest jedzenie dużych ilości owoców, warzyw, ryb, dobrego białka zwierzęcego, a ograniczenie w spożyciu tłuszczów zwierzęcych i produktów konserwowanych.
Profilaktyka w zapaleniach wątroby, to głównie higiena, w najszerszym pojęciu tego słowa - unikanie pokarmów z niewiadomego źródła, nienadużywanie alkoholu, mycie rąk przed każdym posiłkiem, unikanie przygodnych kontaktów seksualnych, umiejętnie dozowany odpoczynek oraz szczepienia profilaktyczne przeciw WZW typu A i B.
Wysłuchała: DANUTA ORLEWSKA
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
