Niemca portret własny

Fot. Theta

Na świat przychodzi z reguły w klinikach ginekologicznych, bardziej zbliżonych do obiektu spa niż szpitala. Na życzenie rodziców coraz częściej poprzez poród w wodzie, cesarskie cięcie lub podanie hormonów. Koncert życzeń coraz starszych wiekiem rodziców - aż jedna czwarta "młodych" matek liczy sobie więcej niż 34 lata - co do miejsca i okoliczności przyjścia ich dziecka na świat, idzie w parze ze spadającą z pieca na łeb liczbą urodzeń. Dlatego kobiety zalewa fala poradników, głosów ekspertów, a nawet seriali TV z niemowlakiem w roli głównej. I zewsząd płynie wezwanie, domagające się asysty ojca przy porodzie. Jego nieobecność na sali porodowej grozi szybkim rozwodem. Dlatego w wielu konkurujących ze sobą klinikach tatuś pomieszkuje obok małżonki.
W walce o pacjentki położnictwo stało się medycyną usługową. I nic tak bardzo nie zmieniło przebiegu ciąży, jak oferowane kobietom niekończące się badania prenatalne. Dzięki nim noworodek pojawia się w życiu rodziców na długo przed urodzeniem. I pozostaje pod ich opiekuńczymi skrzydłami do matury, wypłukując z ich kieszeni 150 000 euro.
Na dorosłość młody Niemiec wybić się nie chce. Tym bardziej, że zewsząd atakuje go kult młodości. "Dorosłość absolutnie nie jest na topie" - konstatują socjolodzy nad Renem. Wejście w dojrzałość opóźnia fascynacja komputerem, internetem, telefonem komórkowym, mp 3. Jednak ucieczka od dorosłości nie przekreśla marzeń o zrobieniu kariery. Najlepiej poprzez studiowanie. Co trzeci maturzysta decyduje się na grzanie uniwersyteckiej ławy (w sumie studentów są 2 miliony). Tylko że nawet ukończone studia nie chronią przed bezrobociem. A niczego właśnie Niemiec nie boi się tak bardzo, jak widma utraty posady. Lęk nakręca armia 4 milionów pozostających wciąż bez zatrudnienia. Ci, którzy je mają, opłacają swoje szczęście większą ilością przeharowanych godzin niż poprzednie generacje. Ci, którzy go szukają, muszą żywić się perspektywą ciągle zmieniających się posad.
Trudno się dziwić, że sen o bogactwie jest snem najczęściej śnionym przez Niemca. Nawet, jeśli według londyńskiej School of Economics najlepiej zarabiający przewodzą liście samobójców i desperatów. Pewna realność teutońskich marzeń kołysze się w obłokach sporej liczby: 1,5 miliona niemieckich milionerów. Jednak za największą wartość u naszych sąsiadów uchodzi satysfakcjonujące życie na łonie rodziny. Może dlatego, że jest równie trudno osiągalne. Co drugi Niemiec żyje jako singel, co drugie małżeństwo kończy się rozwodem. Nawet obecna pani kanclerz, choć nie w typie Carli Bruni, też jest rozwódką. Jej poprzednik, Gerhard Schröder i jego wicekanclerz, Joschka Fischer, na ślubnym kobiercu stawali w sumie 11 razy, częściej niż reprezentacja RFN na najwyższym podium podczas MŚ i ME. W konsekwencji rozwodowej masówki samotność zżera stale 6 procent, a okazjonalnie - 24 proc. Niemców.
Samotnicy pocieszają się głównie 185 minutami spędzanymi dziennie przed telewizorem i 138 przy surfowaniu w internecie. Najrzadziej pokrzepienie znajdują w religii. Bowiem Niemców z obecnym papieżem najbardziej łączy wspólne obywatelstwo, skoro Partia Zielonych nie dopuściła, by Benedykt XVI celebrował mszę kończącą Światowe Dni Młodzieży na kolońskich błoniach. Powodem była konieczność ochrony gatunkowej traszki grzebieniastej, trzmiela ozdobnego i ropuchy paskówki, które tamtejszy biotop upatrzyły sobie na miejsce prokreacji. Ekologicznie wrażliwi Niemcy protestowali też przeciwko włożeniu przez ich rodaka na głowę camauro. "Krew niewinnych zwierząt plami średniowieczną czapeczkę Benedykta" - pomstowano na zrobione z wielbłądziej skóry papieskie nakrycie głowy z gronostajową otoczką.
W Niemczech dobro małych zwierzątek jest ważniejsze od preferencji papieża, który także w politycznym establishmencie republiki nie ma swoich legionistów. A dystans władzy do Kościoła podziela większość mieszkańców republiki. Największym zaufaniem darzą oni policję (70 proc.), a zaraz potem znaną w Polsce sieć handlową "Aldi" (51 proc.). Kościoły: katolicki i ewangelicki, z 32-procentowym zaufaniem, plasują się za bankami (41 proc.) i armią, ale przed gospodarką wolnorynkową (26 proc.). Benedykt XVI zajmuje nieco wyższe miejsce (36 proc.), tuż przed Dalajlamą (35 proc.). Czy można się dziwić, skoro w ojczyźnie papieża co roku szkolne mury opuszcza większa liczba szewców-specjalistów od butów ortopedycznych niż absolwentów seminariów duchownych? W Magdeburgu chrzci się jedynie 8 procent noworodków, w Berlinie trzy czwarte uczniów nie chodzi na religię. Jedynie 65 proc. katolików i 49 proc. protestantów wierzy w życie wieczne.
Na wysokim poziomie utrzymuje się jedynie wiara w anioły (80 procent).
Ludzie modlą się najczęściej w środy i soboty, kiedy są losowania totolotka. Zamiast spowiedzi, wybierają czat. Sensu życia upatrują w ontologicznym koktajlu: trochę Jezusa, dużo kariery, a w przypadkach wątpliwych spojrzenie w oczy swoich dzieci. Jednak już ich pytania o sens adwentu czy przyszłość zmarłego dziadka skrywają milczeniem. Tylko co dziesiąty katolik zjawia się na niedzielnej mszy, którą często prowadzi duchowny z Polski. Import naszych księży na skutek braku własnych powołań stał się już zjawiskiem masowym. Podobnie jak sprzedaż świątyń. W 2005 roku pod młotek poszło 250 domów Bożych.
Do roli współczesnych katedr urosły natomiast studia fitness i pływalnie, w których w pocie czoła walczy się o zbawienie własnego ciała. Niemal każda niemiecka wioska posiada swój basen. Pielgrzymuje do nich rocznie 50 milionów wyznawców. Rano głównie renciści.
Świat pracy z kolei tuż po nadejściu świtu biega. W weekendy na ulubionych ścieżkach do joggingu dużych miast panują korki. Kłębi się tam 16 milionów wyznawców biegania. Socjologiczną egzegezę tego fenomenu serwuje Gunter Gebauer, prof. filozofii z Berlina. "Koniunktura na bieganie rodzi się z potrzeby socjalnej autoprezentacji. Ciało i sylwetka stały się symbolami statusu, zapewniającego poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie naznaczonym konkurencją i walką o resursy".
Także kultura kulinarna stała się dla niemieckiej klasy średniej środkiem do tego samego celu. Na tym obszarze doszło do rozwarstwienia, określonego cenzusem wykształcenia. "Zdrowe" odżywianie, ulokowane między cukinią a musli, odróżnia inteligenckie rodziny od klas niższych. Nawet już urzędnik finansowy pośpiesznie sięgnie po sążnistą golonkę czy schabowego, przepijając je dwoma butelkami piwa. Natomiast dziecko menedżera będzie się objadało bananami, jego tatuś w porze lunchu wyskoczy na nietłustą rybę z kwasami omega 3, mama na sałatkę. W rodzinach klas średnich wspólny obiad celebruje się co najwyżej w niedziele. A nawet wtedy preferuje się dwa posiłki na dzień, z centralną obiado-kolacją. Jak w krajach basenu Morza Śródziemnego.
W przeciwieństwie do rozwarstwionej sztuki kulinarnej, w dziedzinie mody obowiązuje każdego Niemca święty kanon. Czym odróżnia się on, niczym ośnieżone Alpy na pustyni, od innych: południowych czy środkowoeuropejskich nacji. Dla Niemca ubranie to czysty pragmatyzm, dla Francuza i Włocha wyraz osobowości. Jeśliby zapytać Niemca, dlaczego w lecie nosi koszmarne sandały, odpowie, że odczuwa wyjątkową przyjemność, kiedy wietrzą mu się stopy. Natomiast rezygnacja wielu jego rodaczek z makijażu, noszenia sukienek, spódnic czy wysokich obcasów ma swoje źródło w dogmatycznym feminizmie. Na niemieckiej modzie damskiej ciąży zakaz wysyłania erotycznych sygnałów. Moda stała się właściwie antymodą oraz formą protestu, co u Francuza lub Włocha wywołuje wicie się w estetycznych bólach. W Italii czy we Francji nawet sprzedawca w kiosku ubiera się jak udzielny graf. Tymczasem niemiecki mężczyzna np. od lat 60. kurczowo trzyma się golfu jak narodowego dorobku kultury. Za co od czasu do czasu jest "wynagradzany", kiedy golf ponownie pojawia się w trendach mody. Ulica niemiecka nie jest kreatorem mody, lecz jego ofiarą.
Przeciwko seksualizowanej przestrzeni publicznej Niemiec już jednak nie protestuje. Nie przez przypadek przez ponad 10 lat Berlin był areną love parade. Władze miasta zniosły imprezę jedynie ze względu na zbyt wysokie koszty sprzątania po uczestnikach orgii. Burmistrz mocno zadłużonego Berlina ogłosił stolicę miastem biednym, ale sexy. Jego gejowska orientacja seksualna nie oburza nikogo. Także wtedy, kiedy na oficjalnych bankietach zjawia się ze swoim męskim przyjacielem.
Do rozerotyzowanej przestrzeni publicznej w Niemczech nawet pisma dla kobiet przykładają swój palec. Kolejne tytuły "Maxi", odpowiednika "Twojego Stylu", brzmią jak kolejne rozdziały poradnika: w marcu "Blow Job", w kwietniu "Pozycje dla niego i dla niej", w maju "Penis. Jak obcego przemienić w przyjaciela". Gdyby tak ożywić mężczyznę z lat 60. ub. wieku, zmarłby natychmiast z nadmiernego podniecenia. Każdy przystanek tramwajowy i autobusowy w niemieckich miastach zamienia się na Boże Narodzenie dzięki plakatom H&M w reklamę biustu. Co ma efekt uboczny, ponieważ bombardowanie taką wzorcową estetyką powoduje, że już dziewięciolatki skarżą się powszechnie na niedoskonałość figury. I z pamięci referują diety, zasłyszane przez zrozpaczonych i pozbawionych wcięcia w pasie rodziców.
Najbardziej charakterystyczną cechą Niemca jest jego stosunek do urlopu. To oś, wokół której kręci się cały rok kalendarzowy. W lecie co drugi pakuje walizki i zmyka za granicę. Wyodrębnić można cztery typy urlopowicza. Pierwszy z nich to hydraulik z Berlina: lato spędza na Majorce (w ub. roku 13 milionów), zimę na Diani Beach Club w Kenii. Przy czym już w styczniu na berlińskie lotnisko wpada w bermudach i białych skarpetkach. Na plaży rozszerza swój horyzont poznawczy, biorąc aktywny udział w kursach nurkowania. Na Bali wchłania opary religii voodoo i pozuje do zdjęcia przy kremacji nieboszczyka, otoczony kapłanem i tancerkami. Drugi typ - kreatywnego urlopowicza - ucieleśnia lekarka z Dortmundu. Podczas urlopu maluje akwarele w Prowansji, albo lepi taoistyczne garnuszki z gliny w Toskanii. Wracając z urlopu, na lotnisku w sklepie wolnocłowym kupuje dla swoich dorosłych synów balsam do ciała, wyłącznie na bazie składników naturalnych. Trzeci etyp reprezentuje nauczyciel geografii z Monachium. Oprócz przewodnika na dnie walizki posiada kamerę wideo do nagrywania rozmów z kierownikiem zorganizowanej wycieczki. W Egipcie sam dokonuje pomiarów komór w grobowcach faraonów. Przy temperaturze 40 st. C nie ściąga ulubionego golfu. A kiedy w hotelu pojawia się pucybut, bierze nogi za pas i wmawia sobie, że nie jest kolonialistą. Kiedy spotyka zorganizowaną grupę niemieckich turystów, udaje podróżnika-indywidualistę i przechodzi na angielski. Czwarty typ urlopowicza to menedżer new economy z Hamburga, podążający za urlopowymi trendami. Celem urlopu jest pobyt w hotelu, obojętnie gdzie, byleby z designem i z obowiązkową lounge. Troska o zdrowie plasuje się na centralnym miejscu trendu urlopowicza. Urlop dla niego to wyjątkowa okazja do pracy nad pozbyciem się brzucha. Dlatego zabiera ze sobą rower górski za 3,5 tys. euro i deskę do surfowania. Na urlop jeździ sam, co nasuwa mu melancholiczne skojarzenia z latami studenckimi, kiedy samotnie jeździł z piersiówką.
Ale jedyna wyrocznia moralna w Niemczech, były kanclerz RFN Helmuth Schmidt, na pytanie, co najbardziej charakteryzuje Niemca, odpowiada: "Nic". I możliwe, iż się nie myli. Bo gdzie tu znaleźć jakąś wspólnotę, łączącą papieża Ratzingera, modelkę Heidi Klum i farbowaną blondynkę Erikę Steinbach?
ARKADIUSZ STEMPIN
dr hab., politolog i historyk na WSW w Krakowie i Uniwersytecie Alberta Ludwika we Freiburgu (NIEMCY)