Niezłomny oficer, co ratował górników i zatrzymał czołgi przed bramą kopalni

W lędzińskiej sali Piast odbyła się uroczysta promocja książki Aleksandry Nowackiej pt. „Niezłomny - rzecz o pułkowniku Jerzym Szewełło”. Choć jak przyznała sama autorka, właściwszy byłby tytuł „Niezłomni”, uhonorowujący wszystkich bohaterów tamtych pamiętnych, strajkowych dni z grudnia 1981 roku.

Autorka książki to poetka z Białegostoku, siostra zmarłego w 2013 r. Jerzego Szewełły. W powstanie książki wnieśli znaczący udział Alojzy Lysko - pisarz i publicysta, a przy tym były dyrektor lędzińskiej szkoły górniczej, oraz Antoni Piszczek - były dyrektor KWK „Ziemowit” w Lędzinach.

Groza nad „Ziemowitem”

Atmosferę tamtych dni przywołał Alojzy Lysko: 35 lat już minęło. Grudzień 1981 roku, groza. 2 tysiące górników nie wyjechało z dołu, strajkujący domagają się zwolnienia wszystkich internowanych, zwłaszcza działaczy-związkowców, żądają realizacji licznych postulatów społecznych, wśród nich - wolności, której tak bardzo pragnęliśmy. Tymczasem w Katowicach grzały się motory czołgów, które miały wyruszyć do kopalni „Wujek”, by tam „zaprowadzić porządek” wśród strajkujących. Wkrótce te czołgi miały przyjechać i do Lędzin, przed bramy kopalni. Tymczasem dyrektor kopalni „Ziemowit” Antoni Piszczek podejmuje heroiczną akcję ratowniczą, mającą na celu ratowanie górników znajdujących się pod ziemią, bo taki jest obowiązek od zawsze: gdy jest zagrożone życie i zdrowie górników, należy akcję ratowniczą podjąć. Tymczasem skierowany do kopalni Ziemowit komisarz wojskowy Jerzy Szewełło nie wykonuje rozkazów ministra obrony…

Rozstrzelajcie mnie

- Wieczorem 15 grudnia 1981 roku wybuchł w naszej kopalni strajk - wspominał Antoni Piszczek. - Zastrajkowało łącznie 2028 górników z II i III zmiany. Doceniam zbiorową mądrość załogi, zwłaszcza z perspektywy czasu, po wydarzeniach w kopalni „Wujek”. Strajkowali na dole kopalni, a nie na powierzchni i dzięki temu nie byli narażeni na bezpośrednią interwencję wojska i ZOMO. Ważne też było to, że otworzyliśmy bramy kopalni i na jej teren mógł wejść każdy, chociażby milicja czy rodziny strajkujących.

Podpułkownik Szewełło, zdeterminowany by nie dopuścić do masakry strajkujących górników, faktycznie stanął po ich stronie. Odmówił wykonywania rozkazów zwierzchników, nie wpuścił na teren kopalni czołgów.

- Dowodzący nimi major okazał mi dokument upoważniający go do zajęcia kopalni - wspomina ten dramatyczny moment dyrektor Piszczek. - Obecny przy tym Jurek ostrym tonem nakazał mu cofnąć czołgi 500 metrów od bram kopalni. Major stwierdził, że jest stan wojenny i on musi wykonać rozkaz. Wtedy pułkownik połączył się z generałem ze sztabu wojewódzkiego w Katowicach. Byłem świadkiem niezwykle ostrej wymiany zdań, w trakcie której generał groził płk. Szewelle sądem wojennym. ,,Rozstrzelajcie mnie, ale nie zajmujcie kopalni siłą” - odparł Jerzy. ,,Strajk jest wygaszany, dajcie nam jeszcze trochę czasu” - prosił. Dano nam 12 godzin, a później, między innymi dzięki staraniom biskupa Bednorza, przedłużano ultimatum o kolejne dni.

Nieustępliwość pułkownika Jerzego Szewełły kosztowała go drogo: załamanie wojskowej kariery i utratę zdrowia, a do tego długoletnią traumę, która towarzyszyła mu już do końca życia i zapewne je skróciła...

Dyrektor Piszczek codziennie nadawał strajkującym komunikaty informujące o sytuacji w kopalni, a także w kraju. Stopniowo, z różnych, często zdrowotnych względów, liczba strajkujących na dole malała. Ich nastroje łagodzili i tonowali poproszeni o pomoc ks. biskup Herbert Bednorz, a szczególnie ks. Józef Przybyła. Strajk zakończył się szczęśliwie 24 grudnia. Co ważne - bez ofiar.

- Tytuł tej książki mógłby też brzmieć „Słowo oficera”, bo pułkownik Szewełło przywrócił wartość tego pojęcia - trafnie zauważył uczestniczący spotkaniu promocyjnym książki dr Andrzej Sznajder, dyrektor Oddziału IPN w Katowicach.

Słowa wdzięczności

Burmistrz Lędzin Krystyna Wróbel uważa, że wydarzenia z grudnia 1981 roku były najgroźniejszymi w całej ponad 850-letniej historii miasta.

- Dlatego pragniemy - mówiła burmistrz - wyrazić głęboką wdzięczność tamtemu pokoleniu górników. Szczególne słowa wdzięczności kierujemy do ludzi, którzy spieszyli z pomocą strajkującym, dziękujemy zwłaszcza: Antoniemu Piszczkowi, byłemu dyrektorowi kopalni „Ziemowit”, księdzu kanonikowi doktorowi Józefowi Przybyle, proboszczowi parafii pw. Chrystusa Króla oraz nieżyjącym: pułkownikowi Jerzemu Szewelle, ówczesnemu komisarzowi wojskowemu i Kazimierzowi Kasprzykowi, przewodniczącemu zakładowej „Solidarności” w dniach tego pamiętnego strajku. To ich zasługą było uratowanie życia górników i uratowanie kopalni.

Dać świadectwo

Aleksandra Nowacka, spytana dlaczego napisała książkę o bracie, odpowiada, że to sam Jerzy Szewełło zaproponował jej spisanie wspomnień w czasie, gdy pisała swą wcześniejszą książkę, zbiór wierszy „Szukam człowieka, czyli zaproszenie na agapę”. - Wiesz, Lusiu - powiedział - ja mam takie wspomnienia, piszesz książkę, może więc przy okazji zechcesz je zamieścić, bo warto.

- Ale sponsor tej książki nie wyraził na to zgody, ponieważ jego zdaniem nie powinno się łączyć w jednej pozycji prozy i poezji - tłumaczy autorka. - Po raz drugi pomysł wydania wspomnień pułkownika Szewełły pojawił się po jego śmierci. Liczna obecność władz samorządowych z Lędzin i powiatu, a także górników kopalni „Ziemowit” na pogrzebie brata, który odbył się 6 lutego 2013 r. na Cmentarzu Północnym w Warszawie, bardzo mnie wzruszył. Piękną i wzruszającą mowę pogrzebową nad urną wygłosił dyrektor Piszczek. To wówczas zdecydowałam, by zająć się wydaniem wspomnień Jerzego. Podjęłam postanowienie, że skoro on odchodzi, a ja zastaję, to powinnam dać świadectwo. I zaczęłam zbierać różne materiały źródłowe. Szczególną wdzięczność jestem winna panom Antoniemu Piszczkowi i Alojzemu Lysce, których na całe szczęście spotkałam na drodze do napisania tej książki.