O cytologii nie można zapomnieć

- Jakie funkcje spełnia szyjka macicy?

- Szyjka jest częścią macicy, poprzez jej kanał jest kontakt z jamą macicy, a następnie z jajowodam i jamą brzuszną. Szyjka ma ważne znaczenie w procesie rozrodczym – to od niej zależy utrzymanie ciąży; jeśli jest niewydolna, może dojść do poronienia. Szyjka macicy jest ponadto kanałem dla plemników, który wiedzie z pochwy do macicy i od jej prawidłowej flory zależy w dużym stopniu płodność kobiety.

- Na jakie choroby jest narażona?

- W szyjce macicy może rozwinąć się stan zapalny, mogą także powstać torbiele. Jednak najpoważniejszą i najgroźniejszą chorobą jest rak. Kiedy 40 lat temu rozpoczynałem pracę jako ginekolog, rak szyjki macicy był najczęstszym nowotworem u kobiet. Dziś zajmuje 6. miejsce, a na czoło wysunęły się rak piersi, płuc oraz rak endometrium.

- Skąd takie zmiany?

- To pozytywny efekt wprowadzonego w 2006 roku populacyjnego programu profilaktyki wczesnego wykrywania raka szyjki macicy – kobiety zapraszane są imiennie na badania cytologiczne, z których mogą bezpłatnie skorzystać. Przed rokiem 2006 zachorowalność na raka szyjki macicy w Polsce wynosiła powyżej 4 tysięcy kobiet rocznie, dziś jest to około 3 tysięcy. Czyli zachorowalność spadła aż o 1/4.

- Czy to oznacza, że diagnozuje się potencjalne zagrożenie rozwoju raka?

- Tak, i chcę podkreślić, że rak szyjki macicy jest to rak, który najlepiej poddaje się profilaktyce - nie ma takiego innego nowotworu. Bo rzeczywiście możemy wykrywać stany przednowotworowe i wczesne postacie raka, nawet postacie przedkliniczne, co nie jest możliwe np. w raku piersi. Rak szyjki macicy nie rozwija się w ciągu kilku miesięcy, tylko przez kilka lat. Proces nowotworowy w szyjce jest więc długi i wieloetapowy - od zmian śródnabłonkowych małego stopnia, następnie średniego i dużego stopnia, później raka nieinwazyjnego, raka z początkową inwazją aż do raka inwazyjnego. Proces nowotworowy w szyjce macicy jest najlepiej poznanym procesem w onkologii.

- Podstawowym badaniem jest cytologia, o kolposkopii wie znacznie mniej kobiet.

- To dwie znakomite nieinwazyjne metody diagnostyczne. Jeśli obydwie stosowalibyśmy u każdej pacjentki, to jesteśmy w stanie wykryć prawie 100 procent stanów przednowotworowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy.

- Czy wiadomo, dlaczego nowotwór się rozwija?

- Czynnikiem inicjującym jest przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV o wysokim potencjale onkogennym. Jednak samo zakażenie nie jest wystarczające do rozwoju raka inwazyjnego – w grę wchodzą jeszcze inne czynniki, tzw. kofaktory, które doprowadzają do tego, że rozwija się rak w pełni inwazyjny. Wirusy brodawczaka ludzkiego przenoszone są drogą płciową.

- Dlaczego więc cierpi tylko szyjka? Rak pochwy jest bardzo rzadkim nowotworem.

- Szyjka jest szczególnie narażona, ponieważ w części szyjki przez cały okres rozrodczy kobiety zachodzi proces metaplazji płaskonabłonkowej. To proces w pełni fizjologiczny, który polega na stopniowej wymianie jednowarstwowego nabłonka gruczołowego w ektopii gruczołowej na wielowarstwowy nabłonek płaski. A komórki rezerwowe z których rozwija się ten nabłonek są bardzo wrażliwe na egzo- i endogenne czynniki karcinogenne, a szczególnie na zakażenie wirusem HPV. W pochwie taki proces nie zachodzi. Dodam jeszcze, że badając kobietę bez użycia kolposkopu, ginekolog widząc czerwony obszar może mylnie stwierdzić, że to nadżerka. Tymczasem nadżerka to bardzo rzadka sprawa. To jest ektopia gruczołowa i nie powinno się stosować żadnych metod, szczególnie chirurgicznych.

- Szczepienia przeciwko HPV nie rozwiązują problemu zakażeń?

- Znamy ponad 30 podtypów wirusa brodawczaka ludzkiego o predylekcji do nabłonka narządu płciowego. Szczepienie chroni przed dwoma najczęstszymi. Zakażenie ułatwia częsta zmiana partnerów seksualnych lub kontakt z osobą, która prowadzi bujne życie intymne. Zakażeniu sprzyja także bardzo młody wiek kobiety, bowiem nabłonek nie jest jeszcze wówczas w pełni dojrzały. Co jednak ciekawe, aż 80-90 proc. zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego ulega samoistnej remisji, bez żadnego leczenia, czasem trzeba tylko wyregulować stan biocenozy pochwy.

- Jak się leczy raka szyjki?

- Leczenie jest uzależnione od stadium choroby. Zmiany przedrakowe leczy się farmakologicznie. Jeśli jest to rak przedinwazyjny, stosuje się chirurgię laserową, kriochirurgię lub chirurgiczną konizację – czyli usunięcie części szyjki macicy. W stadium inwazyjnym trzeba usunąć macicę i węzły chłonne miednicy, a jeśli nowotwór jest bardziej zaawansowany – także węzły okołoaortalne. Leczeniem uzupełniającym jest radioterapia. W przypadku przerzutów do innych narządów stosuje się chemioterapię.

- Lepiej więc nie zapominać o cytologii...

- Cytologia jest tak ważnym badaniem, że nie można o nim po prostu zapomnieć. Warto się badać co trzy lata. Kolposkopia to specjalistyczne badanie szyjki macicy wykonane aparatem optycznym oświetlającym jej wnętrze. Uwidacznia obszary chorobowo zmienione i umożliwia precyzyjne pobranie wycinka. Kolposkopię zleca się pacjentce, jeśli w szyjce podejrzewane są zmiany przedrukowe i wczesne postacie raka.

Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi / Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy finansowany ze środków ministra zdrowia w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych