Od kombinatu w Nowej Hucie zaczął się demontaż komunizmu [ZDJĘCIA]

Dzisiaj w ramach akcji "Rozpoznaj się na zdjęciach z PRL-u", którą prowadzimy z Oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, prezentujemy zdjęcia ze strajku, który wiosną 1988 r. odbył się w Hucie im. Lenina. Prócz czołowych działaczy Solidarności, m.in. Mieczysława Gila, Stanisława Handzlika i Macieja Macha, widać na nich także anonimowe osoby. Kim są? Liczymy na Państwa pomoc.

Rozpoznaj się na zdjęciach z PRL-u >>

Czerwone światło
Niepokoje w HiL zaczęły się już w lutym 1988 r. Były efektem drastycznej, największej od 1982 r., podwyżki cen wprowadzonej z początkiem miesiąca przez władze PRL-u. "Podstawowym skutkiem obecnej podwyżki cen będzie dramatyczne obniżenie poziomu życia społeczeństwa, zwłaszcza grup zawodowych najniżej uposażonych (…)" - pisał w komunikacie Regionalny Komitet Strajkowy NSZZ "S" w Małopolsce. Dyrekcji HiL udało się zapanować nad napiętą atmosferą. Było to możliwe dlatego, że hutnicza "S" nie potrafiła poderwać ludzi do strajku.

Mocne siły ZOMO, wspierane przez milicyjnych antyterrorystów, weszły do kombinatu w nocy 5 maja 1988 r.

To, co nie udało się doświadczonym działaczom związkowym, nieco ponad dwa miesiące później uczynił nikomu szerzej nieznany hutnik Andrzej Szewczuwianiec. 26 kwietnia 1988 r., na porannej zmianie, włączając czerwone światło na suwnicy Walcowni Zgniatacz, zatrzymał hutę na kilka dni.

Mimo zaskoczenia niemal natychmiast na strajk zareagowali członkowie działającej w hucie od jesieni 1982 r. Tajnej Komisji Robotniczej Hutników. Zatrudniony w Walcowni Blach Karoseryjnych Jan Żurek tak zapamiętał pierwszy dzień protestu: "Maciej Mach, który był członkiem TKRH, zapytał mnie, czy mogę zostać po pracy, bo może stać się coś ważnego. Około godz. 14 zapytał, jakie postulaty od nas można by dołączyć do postulatów strajkowych.

Ustaliliśmy wspólnie, że jeżeli strajk ma przetrwać, trzeba dołączyć postulaty dotyczące obrony interesów innych grup, nie tylko pracowników huty. Tak powstały postulaty »solidarnościowe«, mimo że w tekście nie padło ani razu słowo »Solidarność«. Z tymi naszymi postulatami Maciek poszedł po godz. 14 na Zgniatacz i dołączył do komitetu strajkowego (…). Niedługo potem zadzwonił telefon (linia wewnętrzna huty) i usłyszałem, że rozmawiam z przedstawicielką amerykańskiej agencji informacyjnej Associated Press.

Interesowało ją, kto zorganizował strajk i z kim rozmawia. Powiedziałem, że nie jest to sprawą jasną, kto zorganizował, ale będę coś wiedział za pół godziny. (…) W tym czasie strajk na karoseryjnej już trwał rozpoczęty zaraz po 14.00 przez kolegę Staszka Malarę, czyli Solidarność. Moja rozmówczyni zadzwoniła jeszcze raz. Powiedziałem, że strajk zorganizowała Solidarność".

Hutnicy żądali zapewnienia bezpieczeństwa strajkującym, zapłaty za czas przestoju, rzetelnego informowania społeczeństwa o sytuacji w kombinacie, a w kwestiach ekonomicznych m.in. wprowadzenia stałej automatycznej regulacji płac odpowiednio do wzrostu cen artykułów niezbędnych do życia, podwyżki płac podstawowych dla hutników o połowę oraz zwiększenia dodatku za pracę w warunkach uciążliwych i szkodliwych. Chcieli też, by dyrekcja przywróciła do pracy działaczy "S" wyrzuconych po grudniu 1981 r., m.in. Stanisława Handzlika i Edwarda Nowaka.

Z poparciem Krakowa
Strajk rozlewał się na kolejne wydziały HiL - Walcownię Blach Karoseryjnych, Walcownie Drobną i Drutu oraz Wydziały Rur i Odlewniczy. Na teren kombinatu zdołali przedostać się Jan Ciesielski i Stanisław Handzlik, a nieco później Mieczysław Gil. Jak pisała historyk z krakowskiego IPN Ewa Zając, według SB udział w strajku Gila "spowodował radykalizację stanowiska strajkujących". Odnotowywano też, że szerokiego poparcia udzieliło strajkującym hutnikom społeczeństwo Krakowa.

Uczestnicy strajku mieli świadomość, że władze PRL-u gotowe są na siłowe rozwiązanie kłopotów z HiL. Huta była już raz pacyfikowana, nocą 16 grudnia 1981 r., kilka dni po wprowadzeniu stanu wojennego. Tym razem mocne siły ZOMO, wspierane przez milicyjnych antyterrorystów, weszły do kombinatu w nocy 5 maja 1988 r. Atak był brutalny. Zatrzymano 79 osób, uciec udało się m.in. Ciesielskiemu i Gilowi.

Wielu członków i sympatyków "S" pacyfikację majowego strajku uznało za kolejną porażkę robotników w konfrontacji z komunistami. Trzy tygodnie później wszystkim rozczarowanym tak odpowiedział Maciej Szumowski na łamach "Hutnika", niezależnego pisma wychodzącego niemal od początku stanu wojennego: "Jakże tu mówić o porażce czy klęsce, gdy Komitet Strajkowy zamienia się w Komitet Organizacyjny »Solidarności«, a co więcej, to za sprawą ludzi z Nowej Huty Polacy wiedzą, że nie ma już innego wyjścia z sytuacji, jak głębokie reformy polityczne, społeczne i gospodarcze".

Napiszcie do nas
Zapraszamy Czytelników w podróż do czasów PRL-u.
Z miliona fotografii znajdujących się w archiwach Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, a stworzonych w ramach działań operacyjnych przez Służbę Bezpieczeństwa, wybraliśmy te, które dotyczą najważniejszych wydarzeń lat 80. XX wieku.

Były już m.in. fotografie z I pielgrzymki Jana Pawła II do Polski i zadym na ulicach Krakowa. Przed nami te, które dokumentują niepokoje w Nowej Hucie u schyłku PRL-u, manifestacje organizowane przez Konfederację Polski Niepodległej i Federację Młodzieży Walczącej, wojnę z pomnikiem Lenina itd. Kto odnajduje się na tych zdjęciach? Liczymy na pomoc Czytelników: jeśli rozpoznajecie siebie, bliskich, znajomych, sąsiadów itp. - napiszcie na adres: [email protected]

Co poniedziałek na łamach "Dziennika Polskiego" i na www.dziennikpolski24.pl publikujemy kolejne fotografie z zasobów archiwalnych IPN.