Od żylaków do owrzodzeń

   Choroba nazywa się przewlekłą niewydolnością żylną kończyn dolnych. Dotyczy około 60 proc. populacji, częstość występowania wybitnie rośnie z wiekiem.
   Najsmutniejsze jest jednak to, że hodujemy te żylaki przekonani, że niewiele można pomóc, że sąsiadka z naprzeciwka miała operację, bardzo narzekała, potem wdały się komplikacje - więc i nas to spotka. Lepiej nie ruszać, nie pokazywać. I na leżance w przychodni pojawiamy się w starości z nie gojącymi się owrzodzeniami.

Dlaczego złe działanie żył jest problemem

   Naczynia żylne mają przede wszystkim prowadzić krew z tkanek organizmu do serca. W przypadku np. naczyń głowy jest to proste: siła ciężkości, czyli grawitacja, powoduje naturalny bieg krwi. Zupełnie inaczej ma się rzecz w żyłach położonych niżej od serca, szczególnie zaś np. w stopach, gdzie różnica poziomów jest bardzo duża. Tutaj oprócz sił tłoczących krew ("zasysanie" serca, praca leżących dookoła mięśni, popychanie kolejnymi falami krwi dopływającymi od serca) dużą rolę pełnią zastawki żylne, które zapobiegają cofaniu krwi. Wyglądają one niczym gniazda jaskółcze. W kierunku do serca krew płynie wzdłuż gładkiego wybrzuszenia, przyciskając je do ściany naczynia. Kiedy krew się cofa, wpada do zagłębienia, wypełnia je i nie może cofnąć się dalej. Sprawne zastawki to sprawny przepływ krwi i bilans płynów.

Choroba postępuje

   Przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych może mieć przyczyny wrodzone i nabyte. W przypadku tych pierwszych, zasadniczym powodem patologii jest wadliwa budowa cząsteczki kolagenu. Kolagen jest jednym z podstawowych składników ściany naczyń krwionośnych. Ma kształt sznurka - długie nici (mikrofilamenty) są splecione między sobą, co czyni je mocniejszymi i wytrzymalszymi na rozciąganie, podobnie jak sznurek-plecionka jest wytrzymalszy od pojedynczej nici. Niteczki kolagenu są między sobą związane tzw. wiązaniami krzyżowymi, do powstania których niezbędna jest witamina C. W układzie naczyń żylnych wady genetyczne w budowie kolagenu powodują złe funkcjonowanie ściany żylnej, a szczególnie zastawek żylnych. Do przyczyn nabytych w 99 proc. należy przebycie zakrzepicy żylnej, która uszkadza zastawki.
   Zniszczone zastawki oznaczają cofanie się krwi: w kończynach dolnych ma ona znacznie utrudniony odpływ z kończyn, zastój krwi powoduje obrzęk i poszerzenie żył, najpierw jako tzw. pajączki, potem małe i duże żylaki. Na skórze, na skutek złego dowozu substancji odżywczych i tlenu ze świeżą krwią, powstają zmiany troficzne, np. wypadanie włosów, inne ukrwienie czy ucieplenie skóry (bledsza, zimniejsza). Zdaniem chorych, noga jest ciężka, wieczorem puchnie, a rano to znika. W nocy może boleć, mogą występować kurcze mięśniowe w chorej nodze. Za to w dzień bóle towarzyszą chodzeniu; nazywa się to chromaniem żylnym. Klasyfikacja Widmera uwzględnia 3 etapy rozwoju niewydolności, a Portera i Moneta - 6 etapów:
   1. Niewidoczne, niewyczuwalne oznaki PNŻ
   2. Żylaki śródskórne i małe podskórne
   3. Żylaki kończyn dolnych
   4. Obrzęki
   5. Zmiany skórne: przebarwienia, wypryski, stwardnienie tłuszczowe
   6. Zmiany skórne i gojące się owrzodzenia
   7. J w., ale owrzodzenia się nie goją

Zalecenia lekarskie

   Dieta
   Powinna być lekkostrawna, aby unikać wzdęć i zaparć, które pogarszają objawy niewydolności żylnej. Powinna też zawierać dużo wody.
   Unoszenie kończyn
   Znany problem, dotyczy sposobu spania (nogi na zwiniętym kocu lub wałku ok. 18 cm nad poziomem łóżka), pracy i odpoczynku (nie stojąc bez ruchu, nie siedząc z nogami spuszczonymi) oraz podróżowania (uwaga na samoloty!!!).
   Leki flebotropowe
   Są to leki uszczelniające naczynia włośniczkowe, poprawiające napięcie ściany żylnej oraz lepkość krwi. Należą tu m.in. Detralex, Venoruton, Endotelon, wyciągi z kasztanowca itd. Są to preparaty łagodzące tylko objawy, zaś ich zażywanie powinno mieć miejsce o wiele dłużej niż utrzymywanie się objawów - zniknięcie owrzodzenia absolutnie nie zwalnia od spożywania tych leków. Czasem zażywa się je przez całe życie. Zmiana preparatów nie powinna być częstsza niż co 3 miesiące.
   Antykoagulanty
   Są to leki zapobiegające wykrzepianiu krwi. Jeśli krew w chorych żyłach wolniej płynie (zastój), sprzyja to powstawaniu zakrzepów. Zakrzepy płynące z prądem krwi są zaś zagrożeniem dla życia, bo mogą zaczopować ważne dla życia naczynie, np. tętnicę płucną lub jedną z tętnic mózgowych. Antykoagulanty hamują powstawanie takich mikrozakrzepów.
   Niesteroidowe leki
przeciwzapalne, np. polopiryna
   Te leki hamują proces zapalny w okolicy chorego naczynia i hamują uwalnianie wielu szkodliwie działających enzymów przez płytki krwi
   Maście, plastry i zasypki z preparatami enzymatycznymi
   Mają działanie pomocnicze przy gojeniu, utrzymują czystość rany (owrzodzenia)
   Bandaż elastyczny
   Nosi się do czasu wygojenia owrzodzeń
   Wyroby uciskowe
   Należą tu: podkolanówki, pończochy krótkie - do 1/3 uda, pończochy długie - do pachwiny, pończochy z przypięciem do pachwiny, rajstopy dla kobiet, rajstopy dla ciężarnych, rajstopy z rozporkiem dla mężczyzn.
   Wszystkie te wyroby są podzielone na 4 klasy ucisku. I klasa (20-30 mmHg) odnosi się do profilaktyki i przypadków męczliwości nóg oraz niewielkich żylaków, każda następna wywiera większe ciśnienie na żyły (IV- 50-60 mm Hg).
   Unikanie gorąca
   Należy unikać kąpieli, sauny, słońca i noszenia ciężarów
   Ćwiczenia
   Należy dbać o ruch nóg (ruch mięśni popycha krew w kierunku serca); chodzić, biegać, gimnastykować się, pływać
   Kontrole lekarskie
   Pierwsza wizyta powinna mieć miejsce 2 tygodnie po pierwszej, następne co miesiąc.

Operacje

   Operację może zaproponować tylko specjalista z zakresu chirurgii naczyniowej. Dlatego też mimo podobnych sugestii lekarza pierwszego kontaktu, należy udać się na konsultację do takiego specjalisty.
   Usuwanie żylaków odbywa się najczęściej z powiązaniem żyły odpiszczelowej, gdyż jest ona oszczędzana na ewentualne inne operacje (np. by-passy kardiochirurgiczne). Tzw. pajączki naczyniowe ostrzykuje się środkiem obliterującym, co powoduje ich zamknięcie. W żyle udowej lub biodrowej można zakładać tzw. stenty, coś podobnego do parasolki, która jest zakładana złożona, a w naczyniu się ją rozkłada i w ten sposób otwiera ona naczynie. Jeśli niedrożny jest układ głęboki żył, można wykonać by-pass tego niedrożnego miejsca. Owrzodzenia żylne, jeśli rozległe, można leczyć chirurgicznie przez przeszczepianie skóry z pośladka.
   Operacje te uważane są za dość proste technicznie, jednak towarzyszą im powikłania. Poza tym nie przynoszą one pełnego wyleczenia, mogą jedynie podnieść komfort życia; bywa, że znacząco. Wszystko to należy rozważyć, decydując się na zabieg. Nawet jednak zdecydowanie się na operację nie zwalnia od zaleceń dotyczących trybu życia czy noszenia wyrobów uciskowych.
Dorota Łucja Jarczewska