Oryginalne i odtwórcze

Wprowadzenie na rynki farmaceutyczne

   Po raz kolejny w mediach przetacza się dyskusja, co jest lepsze - lek oryginalny czy odtwórczy. Zanim jednak zaczniemy porównywać leki oryginalne i odtwórcze, konieczne jest podanie definicji kilku pojęć.
   Lek oryginalny to produkt leczniczy, po raz pierwszy dopuszczony na świecie do dystrybucji w oparciu o udokumentowane badania bezpieczeństwa stosowania i skuteczności terapeutycznej zgodnie ze współczesnymi wymogami.
   Lek odtwórczy lub generyczny to środek farmaceutyczny opracowany zwykle z zamiarem zapewnienia zamienności z lekiem oryginalnym, wprowadzony do dystrybucji po wygaśnięciu licencji lub innych praw wyłączności.
   Równoważność farmaceutyczna określa sytuację, w której porównywane leki zawierają taką samą ilość środka leczniczego w takiej samej postaci leku, odpowiadającej tym samym porównywalnym normom i które przeznaczone są do podawania taką samą drogą; równoważność farmaceutyczna nie warunkuje równoważności terapeutycznej, gdyż różnice w zakresie substancji uzupełniających i procesu produkcyjnego mogą powodować różnice w rozpuszczaniu oraz biodostępności, a w konsekwencji - w działaniu środka farmaceutycznego.
   Dwa środki farmaceutyczne są równoważne biologicznie (biorównoważne), jeżeli są równoważne farmaceutycznie, a ich dostępność biologiczna po podaniu w takiej samej dawce jest na tyle zbliżona, że można oczekiwać od obu środków zasadniczo takich samych efektów terapeutycznych.
preparatów odtwórczych (generycznych) wiąże się z niebagatelnym zmniejszeniem kosztów leczenia oraz wzrostem dostępności danej grupy leków. Z drugiej strony nasuwa się pytanie o równoważność preparatów oryginalnych z generycznymi. Czy dane uzyskane podczas badań klinicznych nad lekiem oryginalnym przekładają się bez zastrzeżeń na praktykę stosowania generyku?
   Zgodnie z definicją, lek odtwórczy nie powinien być

ani lepszy, ani gorszy,

   ale taki sam jak oryginalny. Dotyczy to w szczególności jakości, bezpieczeństwa i skuteczności działania preparatu. Często jednak jako pacjenci wychodzimy z założenia, że droższy lek oryginalny musi być lepszy, natomiast lek generyczny to tylko marna podróbka. Ten punkt widzenia przeniesiony jest bezkrytycznie z innych dziedzin życia, gdzie faktycznie oryginał jest zazwyczaj lepszej jakości niż produkt go naśladujący. O ile zasada ta sprawdza się w przypadku markowej odzieży, o tyle z całą pewnością nie można jej odnosić do leków.
   Przede wszystkim należy pamiętać, że w odróżnieniu od innych gałęzi gospodarki przemysł farmaceutyczny jest poddany silnej kontroli zarówno wewnętrznej, jak i prowadzonej przez odpowiednie organy zewnętrzne - w przypadku Polski jest to główny inspektor farmaceutyczny oraz Ministerstwo Zdrowia z podlegającym mu Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Spróbujmy choć pokrótce scharakteryzować wymagania, jakie musi spełnić wytwórca - zwany inaczej podmiotem odpowiedzialnym - aby mógł produkować leki. Zgodnie z ustawą z dnia 6.09.2001 r. - Prawo farmaceutyczne - aby uzyskać pozwolenie na wytwarzanie produktów leczniczych, zakład musi dysponować odpowiednimi pomieszczeniami i sprzętem oraz spełniać wymagania dobrej praktyki wytwarzania (Good Manufacturing Practice - GMP). GMP, mówiąc najprościej, jest to wysoce sformalizowany system zapewnienia jakości, stanowiący kombinację procedur i zasad kontroli zapewniającej, że wytworzone produkty spełniają określone wymagania jakościowe. Pośród elementów stanowiących zrąb systemu należy wymienić kwalifikację urządzeń i pomieszczeń przeznaczonych do wytwarzania produktów leczniczych, tworzenie procedur operacyjnych, walidację procesów oraz analizę ich punktów krytycznych. Walidacja jest to eksperymentalne udowodnienie prawidłowości i powtarzalności wszystkich procedur i metod stosowanych w procesie produkcyjnym. Walidacje obejmują wszystkie etapy produkcji preparatu, począwszy od stosowanych metod analitycznych, poprzez proces produkcji, na czyszczeniu urządzeń i pomieszczeń kończąc. Jak widać preparaty farmaceutyczne nie mogą być produkowane w przypadkowych warunkach, ale w takich, które zapewnią właściwą jakość i niezmienność produktu leczniczego.
   Kolejnym ważnym wymaganiem, które musi spełnić producent leku odtwórczego jest

wykazanie biorównoważności

opracowanego preparatu

w porównaniu z lekiem oryginalnym. Ponieważ producent leku oryginalnego przeprowadził właściwe badania i wykazał, że stosowanie nowej substancji leczniczej jest bezpieczne i charakteryzuje się ona odpowiednią skutecznością, leki generyczne nie wymagają dodatkowych badań potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo ich stosowania. Po ustaniu ochrony patentowej (trwającej obecnie 25 lat od zgłoszenia wniosku) i wygaśnięciu przepisu o wyłączności danych klinicznych, lek odtwórczy może zostać zarejestrowany pod warunkiem że producent wykaże jego biorównoważność z lekiem oryginalnym. Biorównoważność jest warunkiem sine qua non rejestracji generyku i należy ją wykazać w badaniach klinicznych, gdyż dzięki niej uzyskujemy pewność, że generyk działa tak samo jak lek oryginalny, charakteryzując się identyczną skutecznością i bezpieczeństwem stosowania. Jak widać leki - oryginalny i generyczny - nie mogą różnić się w praktyce klinicznej.
   Częstym argumentem podnoszonym w dyskusji jest fakt, że pomimo obecności tej samej substancji czynnej, leki oryginalne i generyczne różnią się rodzajem i ilością użytych substancji pomocniczych, co może rodzić wątpliwości dotyczące trwałości leku. Jednak należy pamiętać, że producent ma zawsze obowiązek wykazania stabilności produktu leczniczego w deklarowanym okresie ważności.

Większość to generyki

   Współczesny przemysł farmaceutyczny jest nastawiony w bardzo dużej mierze na produkcję leków odtwórczych. W aptekach pojawiają się co prawda coraz to nowe preparaty, jednak tak naprawdę są to - w większości - tylko kolejne generyki zawierające znane i od dawna stosowane substancje lecznicze. Wprowadzenie całkowicie nowego leku jest zazwyczaj związane z intensywną kampanią informacyjną, której trudno nie zauważyć. Rodzi się więc pytanie - dlaczego prawdziwy rozwój przemysłu farmaceutycznego nie następuje tak szybko, jak się to z pozoru wydaje?
   Otóż, jedynie wielkie koncerny farmaceutyczne posiadają odpowiedni potencjał, aby prowadzić prace badawcze pozwalające na odkrycie nowych substancji leczniczych. Dawno minęły czasy, gdy przypadkowe odkrycia rewolucjonizowały metody terapeutyczne. Aktualnie nakłady na badania badawczo-rozwojowe w przemyśle farmaceutycznym można porównać jedynie z nakładami na przemysł zbrojeniowy. Szacuje się, że koszty wprowadzenia nowego preparatu na rynek mogą wahać się w granicach od 400 do 650 milionów dolarów, a czas potrzebny do przeprowadzenia tego przedsięwzięcia wynosi od 10 do 15 lat.
Twój zaprzyjaźniony Aptekarz
Zdjęcia: Piotr Kędzierski