Gdy dotarli na cmentarz w Mbala, widać było świeże ślady po pożarze. Ale to dzięki zgliszczom udało się im odszukać nagrobki zmarłych na wygnaniu polskich zesłańców z Sybiru. Bo kiedy w marcu 2014 r. po raz pierwszy od wielu lat zapędzili się tam Polacy - nieżyjący już misjonarz ks. Piotr Malec i sekretarz ambasady w Pretorii Witold Majewski - musieli się do mogił przedzierać przez busz.
Osiedle dla uciekinierów ze Związku Sowieckiego w ówczesnym Abercorn zamieszkiwało około 600 Polaków. Kilkudziesięciu z nich zostało tam na zawsze, w grobach nad brzegiem małego jeziora Chila. - Przed naszym przyjazdem cmentarz był w opłakanym stanie. Wszystkie krzyże wyrwano i skradziono, nagrobki były zniszczone. Po niektórych z nich nie było nawet śladu - mówi dr hab. Hubert Chudzio, dyrektor Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
W Mbali w Zimbabwe krakowscy historycy zajmowali się nie tylko renowacją cmentarza. Odnowili też pomnik Orła Białego, który stoi w centrum dawnego osiedla Abercorn.
Po polskich śladach
Misja rozpoczęła się w Johannesburgu, gdzie na dach terenówki użyczonej przez ambasadę zapakowali m.in. 21 krzyży, przeznaczonych na cmentarz w Mbali. Ruszył z nimi w drogę też Witold Majewski. Najpierw szukali pozostałości polskich obozów uchodźczych w Zimbabwe. Bez problemu udało się to w Digglefold. Nadal istnieje tu dawna polska szkoła, a w sąsiedztwie stoi budynek do dziś zwany „sanatorium generała Zarzyckiego”.
Ferdynand Zarzycki pochodził z Tarnowa, w II RP był ministrem, a później senatorem, zaś w Afryce dyrektorem szkoły w Digglefold. Co ciekawe, w budynku nadal wisi wyhaftowane w tamtych czasach godło Polski. Niestety, nie udało się dokładnie zlokalizować miejsca po osiedlu w Marradellas (obecnie Marondera) , zaś do Rusape nie dojechali - zabrakło czasu.
Z Zimbabwe droga historyków poprowadziła do Lusaki w Zambii, gdzie na miejscowym cmentarzu znajdują się polskie groby oznaczone tabliczkami z biało-czerwoną flagą. A później do Kasisi, w którym pochowano zmarłych w Afryce misjonarzy z Polski, m.in. ks. Malca. Ale mieszka tam też m.in. zakonnica s. Jolanta, ponad 90-letnia sybiraczka, która po wojnie opiekowała się polskimi sierotami w Tengeru, w obecnej Tanzanii. Podzieliła się z historykami swoimi wspomnieniami. Po drodze do Mbala było też Bwana Mkubwa, gdzie znajduje się polski cmentarz z odnowionym pomnikiem Orła Białego.
Najwięcej czasu spędzili w Mbala. Miejsce, w którym stoi odnowiony już przez nich postument z płaskorzeźbą Orła Białego i napisem „Honor i Ojczyzna”, nadal nazywane jest przez mieszkańców „Mała Polska”.
Cmentarz i wspomnienia
- Pomnik był tak zniszczony, że aż błagał, by się nim zająć - mówi dr Chudzio. Na cmentarzu udało się odnowić ok. 20 nagrobków. A jak się okazało, niektóre z przedmiotów używanych przez polskich osiedleńców, m.in. metalowe misy, przechowywane są w miejscowym muzeum. Bo Polacy, inaczej niż Brytyjczycy, nie są traktowani jak kolonialiści.
W misji udział brali także dr Adrian Szopa z Instytutu Historii UP oraz Mariusz Solarz, sekretarz CDZWiP. Dzięki ekspedycji do archiwum centrum trafiły wspomnienia 12 sybiraków mieszkających w RPA. Wszyscy są dziećmi, które na Syberii lub w drodze do Afryki straciły rodziców i wychowywały się w sierocińcu w osiedlu Oudtshoorn w RPA.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
