Osteoporoza

Definicja osteoporozy, sformułowana przez Światową Organizację Zdrowia w roku 1994, określa ją jako uogólnioną chorobę szkieletu, polegającą na zmniejszaniu się gęstości mineralnej kości i osłabieniu ich struktury. W osteoporozie kość staje się porowata, zrzeszotniała i krucha, a co za tym idzie, podatniejsza na złamania.
   Na osteoporozę chorują miliony ludzi na całym świecie. Występuje ona u ok. 10 proc. populacji, w tym u 30 proc. kobiet po 50. roku życia. W USA np. osteoporozą dotkniętych jest ok. 25 mln osób, w Polsce - ok. 3 mln (w rejonie Krakowa - ponad 33 proc. kobiet powyżej 50 lat).
   Kobiety częściej zapadają na osteoporozę na skutek obniżania się u nich poziomu estrogenów podczas menopauzy. Ponieważ jednak, niezależnie od płci, u osób po 40. roku życia utrata masy kostnej wynosi 1 - 2 proc. (w okresie menopauzy od 5 do 10 proc. rocznie), choroba ta atakuje także mężczyzn.
   Powstaniu choroby sprzyja wiele czynników. Może się ona rozwijać na skutek: wczesnej menopauzy (przed 45. rokiem życia); podeszłego wieku; uwarunkowań genetycznych; niskiej podaży wapnia w diecie; palenia papierosów; nadużywania alkoholu i kawy.
   Na osteoporozę bardziej narażone są kobiety w starszym wieku oraz charakteryzujące się wątłą budową ciała.
   Wśród wszystkich postaci choroby 5 proc. stanowią tzw. osteoporozy wtórne. Dotyczą one: kobiet po operacjach ginekologicznych - usunięcie macicy wraz z przydatkami (tzw. chirurgiczna menopauza); osób z zaburzeniami hormonalnymi (nadczynność przytarczyc, kory nadnerczy) oraz osób zażywających leki wywołujące osteoporozę (np. glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, przeciwpadaczkowe).
   Osteoporoza obejmuje

cały szkielet.

   Chore kręgi, tracąc swoją strukturę, stają się mniej odporne na ciężar ciała i słabnąc, zapadają się. Chora może na skutek tego tracić nawet rocznie 3 cm wzrostu, "pochyla się" do ziemi, a jej sylwetka staje się zgarbiona (nazywa się ją czasem "wdowim garbem").
   Choroba może rozwijać się bezobjawowo. W tym czasie "cichy złodziej", jak czasem mówi się o osteoporozie, "okrada" chorą z minerałów. Kości stają się coraz słabsze, aż dochodzi do ich złamania i dopiero wówczas choroba daje o sobie znać.

Objawy

   Bóle kręgosłupa pojawiają się w późniejszym stadium choroby i wynikają ze złamań kręgosłupa, o których chory nie wie. Połowa złamań kręgosłupa przebiega bezobjawowo. O ich wystąpieniu daje czasem znać obniżenie się wzrostu (skutkiem zapadania się kręgów) kręgosłupa.
   Bóle towarzyszące osteoporozie, choć uciążliwe, nie oznaczają jednak ryzyka wystąpienia porażenia kończyn.
   W wyniku osteoporozy u chorego zmniejsza się pojemność oddechowa klatki piersiowej. Wpływa to niekorzystnie na jakość i długość życia. Niebezpieczeństwem są też złamania. Każde z nich prognozuje dla chorego niekorzystnie.
   Osoba (zwłaszcza po 50. roku życia), u której następuje złamanie kości promieniowej (w nadgarstku) powinna być zdiagnozowana pod kątem osteoporozy. Po pierwszym złamaniu ryzyko następnego wzrasta 5-, 10-krotnie.
   Najpoważniejszym problemem zdrowotnym chorego, zagrażającym jego życiu na skutek powikłań, jest złamanie szyjki kości udowej. Co piąta kobieta i co czwarty mężczyzna umierają w takim przypadku na skutek powikłań. Połowa z tych, którzy przeżywają, staje się kalekami. Tego rodzaju złamania są zawsze jak najszybciej operowane, aby dać choremu szansę przeżycia.
   Typowymi dla osteoporozy powikłaniami są: niewydolność krążeniowo-oddechowa; infekcje dróg oddechowych; zatory; często zaburzenia psychiczne (pamięci).

Zapobieganie

   Profilaktyka osteoporozy powinna być stosowana już w czasie rozwoju organizmu dziecka. Ważne jest zbudowanie u niego mocnego szkieletu, zwłaszcza gdy w rodzinie występowały przypadki zachorowań na osteoporozę. Dieta dziecka powinna być bogata w produkty zawierające wapń, mleko, trzeba mu też zapewnić odpowiednią dawkę witaminy D3 i możliwość ruchu, ćwiczeń fizycznych. Również dorośli, bez względu na swój wiek, nie są zwolnieni od podobnych zachowań.
   Prawie wszystkie złamania kości związane są z upadkiem. Profilaktyka u osób w starszym wieku powinna więc polegać na ostrożnym poruszaniu się tak, aby nie doprowadzić do utraty równowagi, gdyż nawet banalny upadek, na prostej drodze czy w mieszkaniu, może być zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego.

Rozpoznanie

   O tym, czy kobieta zagrożona jest osteoporozą może przekonać się odpowiadając sobie na kilka prostych pytań. Dotyczą one: występowania osteoporozy w rodzinie; przebytego złamania kości; zmniejszenia wzrostu (gdy płaszcz staje się dłuższy); niskiej zawartości wapnia w diecie; postury ciała (osoby korpulentne są bardziej odporne na chorobę); zażywania leków mających związek z wystąpieniem osteoporozy wtórnej; wieku (kobiety powyżej 50. roku życia). Jeśli wszystkie odpowiedzi będą twierdzące, należy zgłosić się do badania kontrolnego.
   Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie badań densytometrycznych - pomiaru gęstości mineralnej kości. Wskaźnik pomiaru masy kostnej niższy od minus 2,5 oznacza występowanie choroby.
   Najbardziej miarodajne są pomiary szyjki kości udowej, mniej kręgosłupa, a najmniej przedramienia. Jeśli badanie przedramienia wykaże osteoporozę, należy je zweryfikować badaniem szyjki kręgosłupa.
   Dotychczas uważaliśmy, że tylko osoby o niskim wskaźniku pomiaru są chore na osteoporozę, lecz życie zweryfikowało ten pogląd. Okazuje się, że osoby o niskiej masie kostnej nie doznają złamań i odwrotnie.
   Badanie densytometryczne jest podstawą do rozpoznania choroby, ale o sposobie leczenia ostatecznie decyduje lekarz. Musi on wykonać u pacjenta także badania analityczne (krew, mocz), gdyż do obniżenia masy kostnej dochodzi czasem w wyniku innych chorób.
   Lekarz pierwszego kontaktu, który zauważy u pacjenta objawy mogące sugerować istnienie osteoporozy, powinien najlepiej skierować go do specjalisty: reumatologa, ortopedy, ginekologa lub endokrynologa.
Wysłuchała:
DANUTA ORLEWSKA

Leczenie

   Medycyna dysponuje dużą grupą leków, które umożliwiają skuteczne leczenie osteoporozy. Przy średnim zaawansowaniu choroby jest ona całkowicie uleczalna, gdy proces chorobowy jest daleko posunięty, można zwiększyć masę kostną i zmniejszyć ryzyko złamania.
   W leczeniu osteoporozy stosuje się grupy leków: bisfosfoniany (zmniejszają złamanie kręgosłupa i szyjki kości udowej nawet o 50 proc.), kalcytoniny (działają głównie na kręgosłup, w mniejszym stopniu na szyjkę kości udowej), leki SERM (antyestrogeny mające korzystne działanie estrogenów, lecz nie stwarzające zagrożenia chorobą nowotworową). Stosowana jest także hormonalna terapia zastępcza (współczesne poglądy medyczne: w odpowiednim okresie życia kobiety leczenie jest korzystne. Jest ona jedynym skutecznym leczeniem objawów wypadowych, ale długotrwała terapia zagraża powikłaniami). Fluor raczej nie jest już w terapii stosowany, ale możliwe, że powróci do leczenia po ustaleniu innej, niż dotychczas zalecano, dawki.
   Największym ośrodkiem w kraju kontynuującym badania naukowe z zakresu osteoporozy jest, działające od 1994 r. wraz z Polską Fundacją Osteoporozy, Krakowskie Centrum Osteoporozy i Menopauzy. Przebadano w nim aż 65 tys. osób, głównie kobiet. Centrum realizuje obecnie kilka programów, do których mogą być włączone kobiety spełniające określone kryteria. Niektóre programy umożliwiają leczenie bezpłatne przez 2 - 3 lata. Osoby kontaktujące się z Centrum mogą uzyskać bezpłatną poradę lekarską (tel. 430-31-56 i 430-31-94).