Pamiętnik wariata

Oczywiście zdawałem sobie sprawę, że to efekt swoiście pojmowanej pychy czytelnika i słuchacza, w dodatku niebezpodstawnie narażający mnie na oskarżenia o tzw. faszyzm. I oto trafiłem na kogoś, kto nie tylko podziela te moje poglądy, ale i wyciąga z nich daleko (za daleko?) idące konsekwencje. Tym kimś jest niejaki Krivoklat, bohater najnowszej powieści Jacka Dehnela, cenionego i nagradzanego polskiego pisarza oraz poety. Idący jeszcze dalej w (faszystowskim?) twierdzeniu: „Statystyczny człowiek jest mniej wart niż arcydzieło”.

Różni nas właściwie tylko jedno. Krivoklat jest wielbicielem malarstwa, gatunku sztuki mnie nie do końca dostępnego (zachwycam się na przykład Salvadorem Dali, o którym Krivoklat nawet słowem nie wspomina). Wielbi za to chociażby (podobnie zresztą jak i ja) Bruegla, stwierdzając wręcz: „Świat bez „Wieży Babel” Bruegla jest nie do pomyślenia”. A jednocześnie zdaje sobie sprawę, że większość ludzi jego uwielbienia - nie tylko dla Bruegla, ale i dla sztuki jako całości - nie podziela. Co sprawia, że świat jest taki jaki jest. Bo, jak deklaruje Krivoklat, nie potrafimy w pełni docenić daru, jaki ofiarują nam arcydzieła. Stwierdza też, zdając sobie sprawę z uproszczenia: „Sztuka łagodzi obyczaje, tak samo jak czyni to literatura i cała reszta tej wielkiej, toczącej się przez tysiąclecia rozmowy nas samych z nami samymi, tej próby zrozumienia, skazanej może na niepowodzenie, ale zarazem jedynej mającej w ogóle sens próby”. Bohater Dehnela postanawia więc obudzić ludzkość, uzmysłowić jej wagę oraz znaczenie sztuki, i w to w dość oryginalny sposób. Oblewając kwasem siarkowym najwybitniejsze arcydzieła, by uświadomić ludziom, jak ubogi byłby bez nich ich/nasz świat… Co nie do końca mu się udaje - po kolejnych atakach opinia publiczna zwraca przede wszystkim uwagę na wartość materialną zniszczonych dzieł, a to Krivoklata po prostu obraża, zwłaszcza że poświęca się dla ludzkości świadomie, zdając sobie sprawę, że za każdy atak zapłaci pobytem w więzieniu lub zakładzie psychiatrycznym. Tym niemniej wciąż kontynuuje swą misję.

Ta, oparta na znakomitym koncepcie, powieść pisana jest w interesujący sposób. „Krivoklat” to potok świadomości bohatera, opowiadającego o swych dokonaniach, motywacjach, przemyśleniach. I konsekwencjach, jakie wyciąga wobec niego nic nierozumiejące społeczeństwo. W tej misternej konstrukcji pojawia się tylko jeden zgrzyt. Krivoklat jest uważany za wariata. Ba, sam się za takiego uważa. I tu miałem podczas lektury poważny problem. Czy poddając się urokowi jego szaleństwa, dając się przekonać jego diagnozom, ja sam nie okazuję się po prostu wariatem?