Plebiscyt EkoHero. Małopolska jest EKO! To nie tylko moda, ale także troska o środowisko, zdrowie, a także lepsze życie!

- Plebiscyt EkoHERO Małopolski 2021 już się zakończył… Czy możemy być dumni z Małopolan?

- Oczywiście! Tegoroczna edycja konkursu pokazała, że nadal rośnie świadomość ekologiczna mieszkańców, samorządowców i firm. 71 zgłoszeń, w tym najwięcej - bo 25 w kategorii EkoInicjatywa - to dotychczasowy rekord. Każde zgłoszenie to historia o tym, jak stajemy się aktywistami ekologicznymi, co nas motywuje i inspiruje do działania.

Każde zgłoszenie to również projekt, który angażuje lokalne społeczności oraz konkretny przykład na to, jak zadbać o najbliższą okolicę, powiat czy region. Oczywiście, wspólnie z naszymi partnerami pracujemy nad tym, żeby plebiscyt z roku na rok wzbudzał coraz większe zainteresowanie sprawami ekologii, zwłaszcza ochrony powietrza. Przed nami jeszcze dużo pracy, choćby dlatego, że wchodzimy w decydujący etap wymiany „kopciuchów”.

- Jakie wnioski można wyciągnąć z wyników plebiscytu? Czy da się dostrzec różnice między podejściem gmin małych, działalnością średnich, a tendencjami w dużych? Dlaczego wygrały właśnie te, a nie inne gminy?

- Przede wszystkim chciałbym podkreślić, że Kapituła - wybierając zwycięskie gminy - miała bardzo trudne zadanie. Wszystkie zgłoszenia były bowiem interesujące, a działania gmin bardzo zróżnicowane i realizowane na wielu płaszczyznach, przy pomocy różnego potencjału organizacyjnego oraz finansowego. Stąd zresztą zrodziła się potrzeba podziału kategorii Eko Gmina na trzy grupy: do 15 tysięcy mieszkańców, w przedziale 15-30 tysięcy, oraz powyżej 30 tysięcy mieszkańców.

Najwięcej punktów wśród dużych gmin uzyskała Trzebinia, realizująca - przy współpracy Trzebińskiego Centrum Kultury - imponujący projekt „Trzebinia po stronie natury”, skierowany przede wszystkim do najmłodszych mieszkańców, ale także np. do osób planujących wymianę pieców. Nie starczy tu miejsca, aby wymienić wszystkie działania, które zrealizowano! Ideą przewodnią organizatorów jest przekonanie, że to codzienne zachowania mają rzeczywisty wpływ na stan naszego otoczenia – i nie chodzi tylko o to, że nie wyrzucamy śmieci do lasu czy uczymy dzieci dzielić się jedzeniem, zamiast je wyrzucać. Pozornie nic nie znaczące codzienne decyzje niosą za sobą konsekwencje, które powielane przez każdego z nas, stają się widocznymi szkodami, wyrządzanymi środowisku, a co za tym idzie nam samym.

Wyróżniliśmy również działania infrastrukturalne w gminie Stary Sącz, zwycięzcy w kategorii Eko Gmina 15-30 tysięcy mieszkańców. Gmina skorzystała z funduszy unijnych i wspólnie z miastem Nowy Sącz wybudowała dworzec przesiadkowy „Parkuj i Jedź”. Zakupiono również ekologiczny tabor, z którego korzystają mieszkańcy nie tylko gminy, ale wszystkich lokalizacji, gdzie działa nowosądeckie MPK.

Kapituła doceniła także ogromną aktywność gminy Gołcza, która uzyskała najwięcej punktów w kategorii małych gmin - do 15 tys. mieszkańców. Gołcza realizuje projekt „Ekopartnerzy na rzecz słonecznej energii Małopolski” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Zadanie obejmuje m.in. montaż 155 instalacji fotowoltaicznych oraz 103 instalacje solarne, a jego wartość to blisko 4 mln zł! Wspomnieć można, że to tylko jeden z kilku projektów prowadzonych przez Gołczę.

A więc ani wielkość gminy, ani ilość mieszkańców nie predestynuje do sukcesu w działaniach proekologicznych. I odwrotnie, nawet najmniejsza gmina ma możliwości zaangażowania się w inwestycje oraz inicjatywy przyjazne środowisku. Wszyscy mają równe szanse, o ile potrafią na poważnie zaangażować się w troskę o najbliższe, bo gminne, otoczenie. I tą zasadą kierowała się podczas obrad Kapituła. Doceniliśmy zaangażowanie lokalnych liderów i społeczności, a także odwagę w przeprowadzaniu zmian w modelach biznesowych. Nagrodziliśmy tych, którzy wyszli przed szereg i udowodnili, że zmiana jest możliwa!

- Jak wygląda aktywność innych gmin - np. Skawiny, która była liderem rok temu w naszym plebiscycie - w zakresie ekologii?

- Długo mógłbym wymieniać te gminy, które działają aktywnie i mogą być wzorem do naśladowania… To między innymi nasi laureaci. Ale nie ukrywajmy, że są również gminy, które potrzebują więcej czasu i wsparcia, przede wszystkim merytorycznego, aby nadążyć za liderami. Małopolskie samorządy zawsze mogą liczyć na wsparcie Województwa w zakresie wdrażania ekologicznych inicjatyw. Wiele jest jeszcze do zrobienia, a Plebiscyt jest znakomitą okazją dla mniej aktywnych gmin, aby czerpały inspiracje i brały przykład z nagrodzonych gmin.

Skawina jest jednym z liderów troski o środowisko w naszym regionie. Z podsumowania realizacji Programu Ochrony Powietrza za pierwsze półrocze 2021 roku wynika, że tylko do końca czerwca złożono tam 205 wniosków o dofinansowanie w programie „Czyste Powietrze”, co plasuje gminę na trzecim miejscu w województwie. I to nie jest przypadek, gdyż Skawina od wielu już lat podejmuje walkę z zanieczyszczeniem powietrza, a efekty tego są doskonale widoczne. To m.in. spadek ilości dni z przekroczeniami średniodobowej normy stężenia pyłów PM10 z 121 dni w 2012 r. do 60 w 2020 r., ale też większa świadomość ekologiczna mieszkańców.

- Wiemy już, że mamy pełnych zapału aktywistów, którzy dbają o czyste powietrze. Czy jednak mieszkańcy Małopolski też starają się być eko?

- Przede wszystkim wiedzą, że trzeba być eko - Małopolanie mają coraz większą wiedzę na temat ekologii i tego, jakie działania podjąć, aby zachować dziedzictwo naturalne w dobrym stanie. Jak wynika z analiz przeprowadzonych dokładnie rok temu przez Polski Instytut Ekonomiczny, mieszkańcy naszego regionu wykazują się największą świadomością ekologiczną w całym kraju! Nie jest to przypadek – edukacja z zakresu ochrony środowiska, szkodliwości smogu, konieczności wymiany „kopciuchów”, to ważna część działań samorządu Województwa Małopolskiego. Nasi ekodoradcy, którzy działają już we wszystkich gminach województwa, udzielili setek tysięcy porad i spotkali się z tysiącami mieszkańców. Niestety, edukacja ekologiczna jest wciąż jeszcze bardzo potrzebna. Walor edukacyjny ma również konkurs Eko HERO Małopolski 2021 i również z tego powodu jesteśmy dumnym partnerem tego wydarzenia.

- W jaki sposób samorząd Małopolski pomaga gminom i mieszkańcom w realizacji ekoinicjatyw?

- Samorząd oferuje przede wszystkim wsparcie w zakresie szkoleń dla pracowników gmin. Dzięki koordynowanemu przez Województwo projektowi LIFE Małopolska w zdrowej atmosferze od 2017 roku w 62 małopolskich gminach pracują ekodoradcy, współfinansowani ze środków unijnych. Samorząd Województwa wspiera także gminy w wprowadzaniu uchwał antysmogowych, przygotowuje poradniki i wytyczne dotyczące prowadzenia kontroli palenisk czy opracowuje materiały edukacyjne do wykorzystania podczas rozmów z mieszkańcami. Dzięki wsparciu Urzędu Marszałkowskiego w wielu gminach mieszkańcy mogą za darmo skorzystać z badania budynku kamerą termowizyjną. Pomoc płynie również za pośrednictwem rządowego Programu Czyste Powietrze.

Dzięki zapisom Programu ochrony powietrza, mieszkaniec każdej gminy w Małopolsce ma możliwość skorzystać z pomocy dedykowanego urzędnika - ekodoradcy w pozyskaniu dotacji czy doborze odpowiedniego źródła ciepła. Staraniem Samorządu Województwa uruchomiona została także aplikacja Ekointerwencja, która pozwala zgłaszać naruszenia w zakresie ochrony środowiska, usprawnia też proces reakcji na zgłaszane incydenty. Przyjęte w ubiegłym roku regulacje obligują gminy do reakcji na zgłoszenia w czasie nie dłuższym niż 12 godzin. Program ochrony powietrza zwraca również uwagę na problemy osób dotkniętych ubóstwem, które nawet mimo częściowej dopłaty nie mogą sfinansować wymiany pieca.

Od początku 2021 roku Województwo realizuje również projekt LIFE eko Małopolska dla klimatu i energii, który umożliwia m.in. pracę ekodoradców dla klimatu w każdym powiecie. Jednym z zadań projektu jest opracowanie m.in. mapy potencjału odnawialnych źródeł energii, która będzie pomocą dla mieszkańców i inwestorów przy wyborze urządzeń wykorzystujących OZE.

- Kluczem do sukcesu jest edukacja. Na przykładzie aktywności gminy Gnojnik, widzimy, że projekty adresowane do najmłodszych spotykają się z zainteresowaniem i wsparciem mieszkańców. Czy inne małopolskie gminy stawiają na ekologiczną edukację mieszkańców?

- W ramach projektu ekoMałopolska realizowanych jest wiele działań budujących świadomość i kształtujących prośrodowiskowe nawyki, nie tylko mieszkańców, ale także turystów, bo pamiętajmy również o naszych gościach. Aby ułatwić aktywność tym pierwszym, Zarząd Województwa Małopolskiego ogłasza Otwarte Konkursy Ofert dla instytucji pożytku publicznego na dofinansowanie działań proekologicznych. Do komunikacji z mieszkańcami służą internetowa TV ekoMałopolska oraz profil ekoMałopolski w mediach społecznościowych.

Co roku odbywa się też kampania społeczna „Nie zaśmiecaj mojego domu”. Jej celem jest zwrócenie uwagi na to, jaką krzywdę wyrządzają zwierzętom śmieci pozostawiane w lasach i przy szlakach turystycznych. Akcji edukacyjnej w mediach towarzyszą sugestywne plakaty, eksponowane m.in. przy wejściach na szlaki i w budynkach parków narodowych, krajobrazowych oraz w nadleśnictwach.

Stoisko ekoMałopolski można także spotkać przed bazyliką Franciszkanów w dniu św. Franciszka z Asyżu, celebrowanym jako święto chrześcijańskich ekologów.

Prawdopodobnie najbardziej przemawia do mieszkańców trwająca właśnie akcja „Małopolska bez smogu”, podczas której przenośne pyłomierze sprawdzają jakość powietrza w miasteczkach i wsiach. Kilkumetrowy model płuc, pokrytych białą tkaniną filtracyjną czerniejącą pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, dobitnie ilustruje zmiany w organizmie. Akcja prowadzona jest wspólnie z Krakowskim Alarmem Smogowym, jednym z licznych ekologicznych partnerów województwa małopolskiego.

- Dla województwa małopolskiego walka ze smogiem to priorytet. A co na to przedsiębiorcy?

- Warto i trzeba docenić wszystkie rozwiązania proekologiczne, które realizują przedsiębiorcy. Często łączy się to ze zmianą dotychczasowego myślenia, wyjściem poza schematy i wybraniem trudniejszych w realizacji, ale za to bardziej odpowiedzialnych, sposobów działania. Osoby, które chcą prowadzić odpowiedzialny biznes, niejednokrotnie muszą ponieść na początku większe nakłady finansowe. W ostatecznym rachunku to się jednak opłaca.

- Bycie eko to nie tylko sprawa wizerunku, ale również realnych oszczędności...

- Najlepszym przykładem, że opłaca się być eko, jest wymiana niskoemisyjnych źródeł ciepła. Wszystko wskazuje na to, że największą przeszkodą w podjęciu decyzji o wymianie kopciucha jest obawa przed kosztami zakupu nowego urządzenia, jego wymiany, a potem eksploatacji. Tymczasem wszystkie dotychczasowe doświadczenia i opinie mieszkańców - odsyłam w tym miejscu do lektury opinii mieszkańców na naszej stronie www.powietrze.malopolska.pl - jednoznacznie wskazują, że ekologiczne ogrzewanie, to nie tylko komfort użytkowania, ale także oszczędności w domowym budżecie!

- W Małopolsce rolnictwo jest istotnym czynnikiem gospodarczym. Produkty ekologiczne cieszą się coraz większym uznaniem. Czy więc gospodarstwa w naszym regionie przestawiają się na produkcję ekologiczną?

- W Małopolsce jest już około 1700 gospodarstw ekologicznych i pod tym względem zajmujemy pierwsze miejsce w kraju. Nic w tym dziwnego, gdyż zapotrzebowanie na produkty ekologiczne stale rośnie. Dlatego też województwo małopolskie już od wielu lat wspiera rozwój ekologicznych produkcji, takich jak prowadzenie pasiek, rybołówstwo czy przetwórstwo. Doceniliśmy ten rodzaj działalności o wiele wcześniej niż stało się to modne.

Od 2014 roku Małopolska jest członkiem Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego, skupiającą regiony, które chcą rozwijać i promować rynek żywności naturalnej: tradycyjnej, lokalnej czy ekologicznej, opartej na regionalnych zasobach surowców. Do tej inicjatywy przystąpiło już blisko pięćdziesięciu przedsiębiorców, wytwórców i hodowców. Przynależność do sieci to potwierdzenie jakości i oryginalności oferowanych produktów, a więc ich atrakcyjność dla konsumenta.

- Co jest obecnie największym ekowyzwaniem dla Małopolski?

- Bez wątpienia jest nim transformacja energetyczna. I to przeprowadzona w sposób rozważny. To proces, który wymaga - z jednaj strony - zaangażowania samorządu i podniesienia świadomości społecznej, a z drugiej - inwestycji w nowoczesną gospodarkę oraz odpowiedniego przygotowania kadr. Krótko mówiąc, przestawienia naszego myślenia na nowe tory.