Politycy i filantropi

   "Uważaj, komu dajesz swoje pieniądze! Pomagaj naprawdę!" - apeluje od kilku lat do krakowian Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. - Chodzi o to, byśmy udzielali wsparcia rzeczywiście potrzebującym, a nie kombinatorom i naciągaczom - tłumaczy Marta Chechelska-Dziepak z MOPS.
   Nie tak dawno pracownicy ośrodka sprawdzili potrzeby i status majątkowy tych, którzy regularnie żebrzą na ulicach. - Na 80 osób jedynie... jedna kwalifikowała się do udzielenia pomocy. I w dodatku jej nie chciała - opisuje pani Marta.
   Przeciętni mieszkańcy coraz częściej rozumieją, że sprawdzone, godne zaufania organizacje i instytucje lepiej orientują się w potrzebach ubogich, a więc sensowniej gospodarują otrzymanymi w darze środkami. To ważne - zwłaszcza dzisiaj, kiedy wydatki państwa na cele socjalne mają być przycięte i wszystko wskazuje na to, że "oficjalnych" - państwowych - pieniędzy dla potrzebujących będzie mniej.
   Część polityków skorzysta zapewne z okazji, by populistycznymi hasłami o "krzywdzie najuboższych" poprawić swoje notowania. Niewielu przy tym opowie się za ograniczeniem "imperium socjalu", o którym pisaliśmy przed tygodniem. Niewielu zechce zmniejszyć obecne - bezsensowne i destrukcyjne - rozdawnictwo świadczeń i zastąpić je rzeczywistą pomocą dla potrzebujących. Jest mało prawdopodobne, że "przyjaciele ludu wiejskiego" odpuszczą 94-procentowe dofinansowanie z bud-żetu państwa do KRUS, a zarabiający 200 tys. zł rocznie posłowie renciści pozwolą zweryfikować milion podejrzanych rent. Raczej utną gdzie indziej - skazując na ubóstwo ludzi w sytuacji tragicznej, jak krakowianka Beata, chora na raka samotna matka z małymi dziećmi. Oczywiście wskażą winnego: bezduszny rząd. Leszek Miller zapewne przypomni sobie wtedy, jak za rządów Jerzego Buzka - jako lider opozycji - grzmiał o ludziach umierających z głodu na mrozie.
   I na tym się skończy.
   Bardzo pocieszające jest więc, że miejsce oficjalnych instytucji, zależnych od wyborczych kalkulacji polityków, zajmują z coraz lepszym efektem instytucje i organizacje pozarządowe. Że pomagać bliźnim chcą ludzie młodzi - i coraz młodsi, i to niezależnie od środowiska, z którego się wywodzą. W zeszłym roku to właśnie oni zebrali i rozdali w Krakowie i innych miastach Małopolski blisko 200 ton żywności. To oni codziennie wynajdują setki bochnów chleba i karmią głodnych, nie pytając, skąd przychodzą. To oni częstują darmową zupą w kuchniach i darmowymi kanapkami w szkołach i przedszkolach.
   Nie liczą i nie eksponują swych zasług. Uśmiechając się twierdzą, że pomoc to zasługa sponsorów oraz tysięcy - często anonimowych i drobnych - darczyńców. I dodają, że my, Małopolanie, jesteśmy w dawaniu całkiem dobrzy.

   Szefowie ośrodków pomocy w większości miast i gmin w Małopolsce przyznają zgodnie: od roku, dwóch lat ogólna liczba potrzebujących pomocy nie rośnie. Pogłębia się natomiast przepaść między tymi, którzy mają, a tymi, którzy znaleźli się poza marginesem nędzy. - Ta nędza, mimo naszych wysiłków, staje się czasem katastrofalna - przyznaje Marta Chechelska.
   Według wstępnych wyliczeń krakowski MOPS obsługiwał w zeszłym roku 21 812 potrzebujących, czyli o ponad tysiąc mniej niż rok wcześniej. Wydał na ten cel blisko 116,9 mln zł (nieco więcej niż w 2002 r.). Z prostej arytmetyki wynikałoby, że na jednego podopiecznego przeznaczono średnio 446 zł miesięcznie, ale trzeba pamiętać, że pomoc nie jest świadczona wyłącznie w postaci finansowej czy materialnej.
   Obsługą owych 22 tys. podopiecznych (to tyle, co cała ludność niedużego miasta, np. Wadowic) zajmuje się w krakowskim MOPS-ie 469 osób, w tym 228 pracowników terenowych. Gdyby brać pod uwagę tylko tych ostatnich - wyszłoby, że każdy z nich zajmuje się blisko setką podopiecznych. Mimo tej dość sporej liczby Marta Chechelska zapewnia, że MOPS ma dobre rozeznanie w sytuacji potrzebujących; informacji dostarczają też liczne organizacje pozarządowe, a także parafie.
   W małopolskich miastach powiatowych skala problemu jest podobna, np. w 40-tysięcznym Oświęcimiu MOPS miał w zeszłym roku ok. 1800 podopiecznych (w poprzednich latach bywało ponad 2 tys.), jednak środki, jakie mógł wydać na pomoc, były proporcjonalnie znacznie mniejsze niż w Krakowie. - Na ten rok mamy niespełna 1 milion 326 tys. zł na świadczenia dla klientów oraz węgiel, zapłatę za prąd itp. - mówi dyrektor oświęcimskiej placówki Henryk Boruta. - To jest o 270 tys. zł mniej niż w zeszłym roku, ale musimy sobie jakoś radzić.
   To "jakoś" oznacza w większości gmin poważne ograniczenie pomocy fakultatywnej (nieobowiązkowej), czyli tej, której nie przewiduje ustawa i której gminy udzielają z własnej woli, z lokalnych środków. - W zeszłe święta prawdopodobnie po raz ostatni przygotowaliśmy dla podopiecznych tak solidne paczki, trudno będzie utrzymać wigilie dla ubogich w dotychczasowej formie, mniej dzieci skorzysta z dożywiania - w szkołach będzie to 450 osób (a było 950), a w przedszkolach - 43 (było 196) - wylicza dyrektor.
   Tak właśnie owo "jakoś" przekłada się na konkretne liczby w konkretnych miastach. W skali całej Małopolski może to być duży problem, zwłaszcza tam, gdzie ostatnio znowu wzrosło bezrobocie, a lokalne zakłady przeżywają kryzys, np. w Andrychowie. Bo z jednej strony przybywa w gminie osób potrzebujących wsparcia, a z drugiej, z powodu malejących wpływów, w lokalnym
budżecie brakuje pieniędzy na pomoc.
   W niektórych gminach liczą, że odnotowany przez GUS wzrost gospodarczy przełoży się w końcu na poziom życia ludzi oraz że w ciągu roku uda się dozbierać środki, których dzisiaj brak. W krakowskim MOPS-ie mają nadzieję, że milion złotych, o który okrojono tegoroczny budżet ośrodka, uda się jakoś "wydębić" i pomoc fakultatywna będzie kontynuowana. - Miasto robi więcej niż musi - i nadal chce to robić - podkreśla Marta Chechelska. - Mamy na przykład program dofinansowania czynszów dla osób, które nie kwalifikują się do pobierania dodatków mieszkaniowych. To pozwala zapobiegać bezdomności.
   Nie wszystkie gminy stać na taki program.

   Pracownicy ośrodków pomocy są zgodni, że przybywa rodzin wieloproblemowych, tzn. takich, w których bieda ma kilka różnych przyczyn. - Samotna matka z dziećmi, w tym jednym niepełnosprawnym, bezrobotny ojciec z problemem alkoholowym, matka z dysfunkcją wychowawczą - do tego dzieci, bezrobocie i niepełnosprawność albo ciężka choroba - Marta Chechelska wylicza najczęstsze przypadki.
   Równocześnie pracownicy pomocy społecznej i współpracujący z nimi wolontariusze z blisko stu organizacji i instytucji w Małopolsce podkreślają, że duża grupa potrzebujących wymaga nie tylko materialnego wsparcia, ale i edukacji: jak żyć za niewielkie pieniądze, jak oszczędnie gospodarować prądem, gazem, wodą, jak nie popaść w długi. - Niestety, spore grono ludzi nie zdaje sobie jeszcze sprawy, że pomoc społeczna nie dysponuje pieniędzmi na comiesięczne zasiłki. A niektórzy wyobrażają sobie, że właśnie tak powinno być. Że te zasiłki powinni regularnie otrzymywać - mówi Marta Chechelska.
   I opisuje niedawny przypadek: zdrowy 50-latek korzystał z pomocy w postaci dodatku mieszkaniowego i zasiłku. Uważał, że powinien dostawać co miesiąc 300 zł na czynsz i media. Panie z MOPS zaproponowały, że pogadają z administratorem budynku, czy 50-latek nie mógłby odrobić czynszu w naturze. Administrator się zgodził: trzeba było pomalować klatkę schodową. - Ale nasz podopieczny nie chciał. Powiedział, że nie umie malować. I poszedł... na skargę do gazety - opowiada pracownica MOPS-u.
   Problem ośrodka polegał na tym, czy pomóc temu panu czy chorej samotnej matce z dziećmi.

   Niosący pomoc mają czasem poczucie, że nie trafia ona tam, gdzie trzeba, a czasem nawet się marnuje. By to ograniczyć, MOPS-y i współpracujące z nimi organizacje starają się koordynować działania (np. zbiórki pieniędzy, żywności, ubrań), a także wykluczać z obiegu ewidentnych naciągaczy. Służy temu m.in. wspomniana akcja "Uważaj, komu dajesz swoje pieniądze". W jej wyniku trzy lata temu do puszek MOPS-u - zamiast do kapeluszy żebraków - trafiło 4,5 tys. zł, rok później - już 12 tys. zł, a w zeszłym roku - 19 tys. - cieszy się Marta Chechelska, dodając, że to bardzo efektywna pomoc dla tych, którzy - w opinii pracowników MOPS - otrzymują na co dzień zbyt mało. "Puszkowe" wsparcie trafiło np. do leczonej onkologicznie samotnej matki z kilkoma dziećmi. W zeszłym roku udało się pomóc 24 podobnym rodzinom.
   Czasem "marnowanie pomocy" wynika z głupich - jak mówią pracownicy lokalnych ośrodków - pomysłów rządu i czystego populizmu polityków (co często na jedno wychodzi). Oświęcimianin Henryk Boruta cieszy się, że rząd zrezygnował z ambicji darmowego karmienia dzieci z rodzin nawet dobrze sytuowanych. - Pułap zarobków ustawiono na zbyt wysokim poziomie, co prowadziło do rozpieszczania ludzi i nie miało nic wspólnego z pomocą dla rzeczywiście ubogich. Niepotrzebna rozrzutność! - podsumowuje dyrektor Boruta.
   Podobnego zdania są pedagodzy z niektórych szkół, do których trafiły np. darmowe konserwy do kanapek "dla ubogich". - Nie miał kto tego jeść - twierdzą.

   Z marnotrawstwem jedzenia walczy też krakowskie Stowarzyszenie "Bank Żywności". Jego głównym celem jest zmniejszanie obszarów głodu i niedożywienia w mieście i regionie. - Stworzyliśmy zespół wykwalifikowanych pracowników i wolontariuszy, który w oparciu o profesjonalne zaplecze logistyczne potrafi pozyskać od producentów i dystrybutorów, w szybkim czasie przyjąć i rozdysponować pomiędzy najbardziej potrzebujących nawet duże partie żywności. Za pośrednictwem kilkudziesięciu organizacji dobroczynnych żywność ta trafia każdego miesiąca do kilkunastu tysięcy osób w ciężkiej sytuacji życiowej i materialnej - wyjaśnia Beata Ciepła, dyrektor stowarzyszenia i przewodnicząca jego rady.
   I dodaje: - Skala niedożywienia jest trudna do oszacowania. W samym Krakowie działa kilkadziesiąt instytucji publicznych i pozarządowych, które wydają posiłki potrzebującym. Część z nich prowadzi kwestę żywności na własną rękę, co skupia ich energię na tej działalności, często też z powodu braku odpowiedniego magazynu nie mogą zagospodarować dużych partii darów. Z myślą o nich powstał Bank Żywności.
   W Polsce działa już 14 takich banków, zrzeszonych w federacji z siedzibą w Warszawie oraz w Europejskiej Federacji Banków Żywności. Pierwsze banki powstały w 1967 roku w USA. Jest ich tam obecnie 190. Na początku lat 80. doświadczenia amerykańskie przeniesiono do Europy, najpierw do Francji, gdzie działa już dziś ponad 70 banków. Na całym kontynencie - we Francji, Belgii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Grecji, Czechach, na Łotwie, Ukrainie i w Polsce - jest ich dwa razy tyle. Zachodnioeuropejskie banki żywności zasilane są państwowymi rezerwami jedzenia oraz nadwyżkami produkowanymi w krajach UE. Dzisiaj pozyskują i rozdzielają one 72 tysiące ton żywności rocznie, co przekłada się na około 145 milionów posiłków.
   W Polsce pierwszy bank żywności powstał prawie 11 lat temu przy Fundacji "SOS" z inicjatywy Jacka Kuronia. W następnych latach powstały kolejne - m.in. w lipcu 1997 roku w Krakowie.
   Krakowskiemu stowarzyszeniu na stałe pomaga kilkunastu wolontariuszy, żywność gromadzona jest bowiem i dzielona przez okrągły rok, m.in. dzięki 17 stałym partnerom z biznesu, producentom słodyczy i niektórym sieciom handlowym, ale też mniejszym zakładom produkcyjnym i hurtowniom. Bank przekazuje pozyskaną żywność - od stycznia do września ub. roku były to ponad 144 tony - 89 zaprzyjaźnionym instytucjom, fundacjom, stowarzyszeniom i organizacjom w Małopolsce, takim jak stacje opieki Caritas, domy dziecka, domy pomocy społecznej, centra leczenia uzależnień, jadłodajnie, przytuliska, schroniska i świetlice, centra pomocy rodzinie, ośrodki szkolno-wychowawcze dla niepełnosprawnych, niewidomych, upośledzonych, parafie, zgromadzenia zakonne, związki rencistów, inwalidów, hospicja.
   Prawdziwym sprawdzianem bojowym są dla stowarzyszenia kolejne świąteczne zbiórki żywności. Uczestniczy w nich blisko 800 wolontariuszy. Tak było ostatnio, przed Bożym Narodzeniem, podczas 12. zbiórki w: Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie i Wadowicach. W sklepach biorących udział w akcji młodzi ludzie zachęcali klientów do zakupu i przekazania Bankowi Żywności przynajmniej jednego produktu: konserwy, oleju, makaronu, mąki, ryżu, cukru, mleka UHT, słodyczy. Udało się zebrać prawie 27,4 tony jedzenia: w Krakowie 17,2 t, w Tarnowie ponad 3 t, w Kętach 3,2 t, w Wadowicach prawie 4 tony.
   Wśród wolontariuszy byli uczniowie kilku szkół ponadpodstawowych, harcerze ZHR oraz podopieczni organizacji wspieranych przez stowarzyszenie. - Bardzo nas cieszy, że młodzi tak garną się do pomocy, a mnie prywatnie niezwykle raduje, że tak wspaniałe efekty udaje się osiągnąć w - malutkich przecież - Wadowicach, z których pochodzę. Czy to papieskie nauki w papieskim mieście, czy też ludzie tak sami z siebie... - uśmiecha się Beata Ciepła.
   Kraków na tle kraju wypada w zbiórkach również bardzo dobrze - był niemal zawsze pierwszy, a teraz jest drugi - za Warszawą. - Najciekawsze, że podczas tych zbiórek padają wszelkie stereotypy, np. że to tylko starsi ludzie dają albo że można liczyć jedynie na wdowi grosz, bo zamożni są nieczuli itp. Okazuje się, że i owe biedne wdowy oddawały proporcjonalnie do swoich możliwości, np. kilo mąki, i młode zamożne małżeństwa z dziećmi - stosownie do swoich, np. całe wózki wypełnione żywnością - opisuje Beata Ciepła.
   Jej zdaniem nie da się też stworzyć "mapy miłosierdzia" czy "ofiarności"; być może - stosunkowo duży - Tarnów trochę odstawał na tle takich Wadowic czy Kęt, ale przecież jednak coś się tam działo, a ludzie wykazali się ofiarnością.

   Młodzi wolontariusze - i w Krakowie, i poza nim - wywodzą się z bardzo różnych środowisk. Są w ich gronie dzieciaki z renomowanych liceów, ale i uczniowie Zespołu Szkół Zawodowych w Nowej Hucie; inteligenci z dziada pradziada i dzieci robotników czy rolników. - Od dwóch lat nasi pomocnicy objęci są programem edukacyjnym na temat wolontariatu oraz biedy - dopowiada Beata Ciepła. - Mamy do czynienia z młodzieżą coraz bardziej świadomą tego, po co, dlaczego i jak pomagać bliźnim. Która chce to robić nadal - i uczyć tego innych, uwrażliwiać kolegów, a kiedyś również - własne dzieci.
   Podobne zdanie o młodych (i nie tylko) Małopolanach ma Marta Chechelska z MOPS-u, która obserwowała pospolite ruszenie serc w czasie ostatniej akcji "Świąteczna paczka": 500 wielkich pudeł z żywnością i prezentami trafiło do 200 najuboższych rodzin. Była wzruszona, gdy od dowożących paczki młodych ludzi dostawała esemesy typu "To jest super!".
   Wzruszyła się również Beata Ciepła. W świątecznej zbiórce pomagała m.in. laureatka Orderu Uśmiechu. Po wszystkim zadzwoniła z podziękowaniem: - Jestem bardzo wdzięczna, że pozwoliliście mi wziąć udział w tej akcji! Dzięki temu mogłam zobaczyć, jak wspaniała jest nasza młodzież.