Polka w Kijowie. Pierwsza polska pisarka była Wielką Księżną Kijowską

Kiedy 10 lat po ich ślubie jej mąż Izjasław został wielkim księciem kijowskim, okazało się, że zdobytą władzę niełatwo utrzymać. Kilkakrotnie wypędzano ich z Kijowa; szukali wtedy schronienia w Polsce lub w Miśni, bo po matce Gertruda była wnuczką cesarza Ottona II. Jako krewna najpotężniejszych rodów panujących najpewniej wspierała męża uczestnicząc w grach dyplomatycznych.

Każdy z jej trzech synów był ambitny. Ale żałoba przychodziła co 10 lat. Pierwszy zginął syn Mścisław – książę nowogrodzki i połocki (1069). Potem w bitwie pod Czernichowem poległ mąż Izjasław (1078). A 9 lat później zginął najukochańszy z synów Jaropełk Piotr – książę włodzimiersko-wołyński i turowski. Matkę przeżył tylko Światopełk II Michał – wielki książę kijowski. To on ufundował Monaster św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach. Wtedy po raz pierwszy na Rusi kopuły kościelne pokryto złotem. Monaster był dumą Kijowa więc bolszewicy wysadzili go w powietrze: ocalały jedynie fragmenty pięknych mozaik. Obecna świątynia jest rekonstrukcją przeprowadzoną w wolnej już Ukrainie.

Gertruda znała swą wartość, co kładziono na poczet władczej natury odziedziczonej po prababce -cesarzowej Theophano. Miała jednak realne powody by nosić głowę wysoko: znała pisma św. Augustyna i pseudo-Dionizego oraz treść intelektualnych debat, a jej teologiczne intuicje wyprzedziły epokę… Skąd to wiemy? Otóż Gertruda z cennej księgi - otrzymanego w darze od matki „Kodeksu Egberta” - uczyniła dzieło zwane Modlitewnikiem Gertrudy Mieszkówny. Kazała doszyć do Kodeksu nowe karty, na których zapisywała modlitwy i ekspresywnie wyrażone myśli. Modlitewnik zachował się w oryginalnej postaci do dziś. W XI wieku nie pisano w językach narodowych, więc pisała po łacinie lecz nazywała Polskę „swoją ziemią”. Dlatego prof. Teresa Michałowska twierdzi, że Gertruda była pierwszym pisarzem polskim, a Modlitewnik Gertrudy – pierwszym polskim tekstem.

Jako żona księcia ruskiego Gertruda do śmierci pozostała wierna Rusi Kijowskiej. Nie bez przyczyny swój Modlitewnik wzbogaciła ruskimi miniaturami. Miała potężny talent literacki: jej teksty są emocjonalne i wyrafinowanie piękne.

Przytoczę (z pewnymi skrótami) jedną z modlitw Gertrudy, obrazującą jej osobowość: „Święta Maryjo, wysłuchaj mnie i módl się za kochanego syna mojego Piotra. Święta Maryjo, nadziejo biednych, módl się za niego i wspieraj go, aż nadto smutnego i ogarniętego lękiem. Święta Maryjo, najłaskawsza pociecho, módl się za jego grzechy i zaniedbania. Wiem Pani moja, że stał się bardzo niegodny towarzystwa świętych, którzy służą w wiekuistej ojczyźnie, ale nie tracę ufności. Wszystko, czego chcesz, możesz uzyskać u Twojego Syna, który po to z Ciebie wziął ciało, by wybawiać grzeszników i dać im życie wieczne. Dlatego proszę Cię, by za Twoją przyczyną Piotr uzyskał przebaczenie, do którego nie wystarczą jego zasługi.”

U progu Wielkiego Tygodnia, w kontekście obecnej wojny, warto pamiętać o Gertrudzie, która zmarła w Kijowie w roku 1108. Żyła 83 lata.