Polska na 36. miejscu wśród 120 państw pod względem jawności i transparentności budżetowej. Ogłoszono Open Budget Survey 2021 (OBS 2021)

Najnowsza, ósma edycja raportu o jawności i transparentności budżetowej na świecie (Open Budget Survey 2021), zawiera wyniki badań obejmujących grupę 120 krajów ze wszystkich kontynentów. Stworzone na podstawie wnikliwych analiz rankingi służą kompleksowej ocenie narodowych systemów finansów publicznych w trzech kluczowych obszarach:

• transparentności procedur budżetowych
• zakresu społecznej partycypacji
• jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków.

Na podstawie naukowej diagnozy formułowane są rekomendacje dla poszczególnych rządów (te polskie – poniżej). Prace badawcze koordynuje pozarządowa organizacja Open Budget Partnership z siedzibą w USA, zajmująca się promocją idei społeczeństwa obywatelskiego. Badania w poszczególnych krajach realizowane są przez niezależne instytucje i ekspertów z sektora organizacji pozarządowych lub sfery nauki. Program zasadniczo jest w cyklu dwuletnim począwszy od 2006 r. Każda kolejna edycja łączy się poszerzaniem zakresu badań, tak w zakresie zagadnień budżetowych, jak i liczby objętych krajów.

Czołowe miejsca w ósmym rankingu transparentności budżetowej (Open Budget Index), w wynikiem powyżej 80 na 100 możliwych punktów, uzyskały: Gruzja (87), RPA (86), Szwecja (85), Nowa Zelandia (85), Meksyk (82) i Norwegia (81).

Polska, z 60 punktami, uplasowała się na 36. miejscu - wraz z Czechami, Chile, Portugalią i Mongolią - kwalifikując się do grupy krajów zapewniających ograniczony dostęp do informacji budżetowej. Choć zdobyta liczba punktów jest taka sama jak w poprzedniej edycji (OBS 2019), to jednak odnotowany spadek o 4 miejsca w rankingu świadczy o relatywnym regresie i braku działań na rzecz poprawy transparentności procedur budżetowych.

Dodać należy, że przeciętna światowa wartość indeksu wyniosła 45 pkt, a w krajach OECD 67 pkt. Polska tradycyjnie osiągnęła dobry wynik (82 /100 pkt) w zakresie oceny jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków. W tym obszarze zajęliśmy 9. miejsce na świecie - razem z Ukrainą, a tuż za Stanami Zjednoczonymi. Z kolei w ocenie zakresu społecznej partycypacji w procesach budżetowych Polska zdobyła - wraz z Meksykiem, Słowacją i Stanami - 22 pkt/100, czyli tyle, ile wyniosła średnia w krajach OECD. Przeciętna w grupie wszystkich 120 badanych krajów to 12 pkt.

W rekomendacjach dla Polski IBP zaleca m.in. opracowywanie i publikację budżetu obywatelskiego (tzw. Citizens Budget), tj. przystępnej dla obywateli wersję budżetu); publikację półrocznych sprawozdań z wykonania budżetu, dokonanie szeregu modyfikacji procedur budżetowych skutkujących większą spójnością dokumentacji budżetowej oraz podjęcie działań na rzecz zwiększenia zakresu społecznej partycypacji w procedurach budżetowych. Cały raport można uzyskać na stronie IBP.

Badania w odniesieniu do Polski zostały zrealizowane przez dr Pawła Białynickiego-Birulę z Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. To de nauk ekonomicznych, prawnik, adiunkt, absolwent Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w zarządzaniu publicznym, ekonomice zdrowia, polityce zdrowotnej, finansach publicznych i administracji publicznej.

Adresaci: Ministerstwo Finansów [MF], Sejm i Senat [S] oraz Najwyższa Izba Kontroli [NIK].

w zakresie przejrzystości budżetowej:

• publikacja „Informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze roku budżetowego” (MF);
• sporządzanie i publikacja obywatelskiej wersji budżetu, tzw. Budżet Obywatelski (MF);
• poprawa kompleksowości „Założeń do projektu budżetu państwa” (MF).

w zakresie partycypacji społecznej:

• wdrożenie pilotażowych mechanizmów monitorowania wykonania budżetu (MF);
• rozszerzenie mechanizmów partycypacji publicznej w procesie formułowania budżetu (MF);
• aktywna współpraca z organizacjami społecznymi reprezentującymi uboższe grupy społeczne i wykluczonych (MF),
• umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo w procedowaniu projektów budżetu w parlamencie (komisje sejmowe), przed ich zatwierdzeniem (S);
• umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo, z prawem głosu, w debacie dotyczącej analiz wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej przedstawianej przez NIK (S);
• ustanowienie formalnych mechanizmów udziału przedstawicieli organizacji obywatelskich w pracach kontrolnych (NIK).

w zakresie instytucjonalnego nadzoru nad procesami budżetowymi:

• uczynienie przedmiotem debaty parlamentarnej projektów budżetu państwa, przed ich oficjalnym złożeniem przez rząd (S);
• systematyczna publikacja, w tracie roku budżetowego, sprawozdań dotyczących analiz wykonywania budżetu przez właściwą komisją sejmową d/s budżetu (S).