Formy pomocy były różne. Społeczeństwo zaangażowało się zarówno w pomoc zorganizowaną, jak i indywidualną. W ramach Polskiego Państwa Podziemnego działała – Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Jej realna pomoc docierała przede wszystkim do Warszawy, Krakowa czy Lwowa, ale też do obozów pracy dla Żydów zlokalizowanych przez Niemców w regionie kieleckim.
Ucieczka, schronienie, wyżywienie…
Na arenie międzynarodowej działania podejmował Rząd Polski i polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne zajmujące się polskimi uchodźcami pochodzenia żydowskiego m. in. w Japonii, na Kubie czy w Grecji. Wielu Żydów uratowali polscy dyplomaci z Berna w Szwajcarii na czele z posłem Aleksandrem Ładosiem. Zdobywali (kupowali) paszporty krajów latynoamerykańskich i wysyłali do okupowanego kraju, dając Żydom szansę na ucieczkę. Nieoceniona okazywała się również pomoc, zwłaszcza dzieciom żydowskim, ze strony żeńskich zgromadzeń zakonnych.
Najpowszechniejsza była jednak pomoc udzielana przez osoby niezwiązane z żadnymi strukturami, przez zwykłych, prostych ludzi, na wsiach. Żydzi głównie tam szukali pomocy. A ta polegała m.in. na dostarczaniu żywności czy lekarstw do gett (szmugiel), pomoc w zdobyciu fałszywych dokumentów, pomoc w ukryciu, czy ucieczce z gett. Istotna okazywała się również pomoc okazjonalna, doraźna (np. jednorazowy nocleg). Wymagająca największych poświęceń pomoc dotyczyła stałego ukrywania Żydów we własnych zabudowaniach (schronienie, wyżywienie), którą ratowani nierzadko finansowali lub współfinansowali. Natomiast motywacje pomocy wynikały najczęściej z humanitaryzmu oraz kontaktów z okresu przedwojennego. Bez pomocy ze strony polskiej ludności żydowskiej niezwykle trudno byłoby przetrwać okres okupacji.
Śmierć za pomoc
Represje, jakie dotknęły polskie społeczeństwo za pomoc Żydom były druzgocące. 15 października 1941 roku na terenie Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono karę śmierci. Była ona stale przypominana przy okazji likwidacji każdego getta. Praktycznie obowiązywała wyłącznie na terenie okupowanej Polski oraz w niektórych krajach bałkańskich. Groziła ona nie tylko za udzielanie pomocy, ale również posiadanie o niej wiedzy i nie zawiadomienie odpowiednich organów administracji okupacyjnej.
Za pomoc Żydom mordowano całe rodziny i pacyfikowano wsie. Oprócz tego obowiązywały inne kary – więzienia, zsyłki do obozu koncentracyjnego, grzywny czy konfiskaty mienia. Historycy są zgodni, że Niemcy zdawali sobie sprawę, iż wśród Polaków istniała istnieje wola pomocy Żydom i dlatego podjęli brutalne akcje represyjne.
Badania nad ustaleniem liczby Polaków zaangażowanych w pomoc wciąż trwają . Wywołują one też gorące spory naukowe i pozanaukowe. Najbardziej prawdopodobna liczba oscyluje wokół 300 tys. ratujących, z których 7 tys. otrzymało zaszczytne odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Natomiast liczbę tych, którzy tę pomoc przypłacili życiem szacuje się w granicach tysiąca osób. Z samego terenu radomsko – kieleckiego było to ponad sto osób. Z kolei liczbę Żydów, którzy przeżyli na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką wynosiła prawdopodobnie około 40-50 tysięcy.
Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką został ustanowiony w 2017 roku z inicjatywy Prezydenta RP. Tego dnia niemieccy żandarmi rozstrzelali rodzinę Ulmów z Markowej – Józefa i jego żonę Wiktorię, będącą w zaawansowanej ciąży, oraz sześcioro dzieci – za udzielenie schronienia dwóm żydowskim rodzinom.
Szerzej na temat Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką:
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
