Potoccy, sąsiedzi Dettloffów

Na mapach z XVIII i XIX w. wyraźnie widać, że zabudowania skupiały się wówczas wzdłuż rzeki Prądnik. W przypadku Prądnika Czerwonego były to okolice dzisiejszej ul. Celarowskiej, w przypadku Olszy - ul. Sokołowskiego, Pięknej i Dukatów. Jeśli chodzi o Prądnik Czerwony należy jednak pamiętać, że jego główna zabudowa ciągnęła się nieco dalej na północ wzdłuż ul. Dobrego Pasterza.

Olsza pierwotnie była częścią Prądnika Czerwonego, ale miała osobny folwark. Jacek Laberschek pisze, że był to folwark Alkirhause, Akarhause zwany później Hanusborkiem, leżący nad rzeką Prądnik, graniczący od wschodu z wsiami Rakowice i Piaski. W 1392 r. przeszedł z rąk Mikołaja, pisarza sądu najwyższego prawa niemieckiego, w posiadanie Piotra Weingarta, mieszczanina krakowskiego, a następnie Jana Borka, Hanusborka, również mieszczanina. Po jego śmierci majątek przejął syn Jan, po nim zaś wnuk, też Jan.
W 1501 r. Jan Bork odstąpił połowę folwarku Jerzemu Morsztynowi. Druga połowa przeszła przed rokiem 1529 w ręce znanych przedsiębiorców hutniczych i górniczych - Turzonów. Od 1638 r. folwark występował z zachowaną do dziś nazwą Olsza.
Przed 1696 r. majątek był własnością rodziny Kantellich, a po tym roku Piotra Futejowicza. W źródłach pojawiły się wówczas informacje o zespole dworskim na Olszy. Dwór był drewniany i - jak wynika z opisu - w nie najlepszym stanie (budynek był stary, mały i miał nadgnite, spróchniałe ściany).
W 1709 r. majątek nabył chorąży krakowski Andrzej Żydowski. Przy dworze znajdował się wówczas ogród warzywny i park. W 1721 r. Żydowski podarował folwark klasztorowi Kamedułów na Bielanach. W 1767 r. zakonnicy sprzedali go Józefowi Bartschowi. On też w miejscu zniszczonego pożarem dworku renesansowego wzniósł skromną siedzibę szlachecką z portykiem i ozdobnym założeniem parkowym od strony południowej.

Spadkobiercy Bartscha władali majątkiem do połowy XIX w. Około 1860 r. przeszedł on w ręce Julii z Różyckich Zakaszewskiej, po niej - Anny i Antoniego Potockich. W spisie majątku wymieniono ogrody, park, dwór, zabudowania gospodarcze oraz wał forteczny w zewnętrznym pierścieniu Twierdzy Kraków.
Dwór jest własnością Potockich do dziś (mieszka w nim Antoni Potocki, syn Jerzego, z rodziną). Dwór wraz z parkiem o powierzchni 3,3 ha jest wpisany pod nazwą "Ogród w Olszy" do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.
Majątek Potockich został znacznie okrojony w latach 50. XX w. w wyniku uwłaszczenia przeprowadzonego przez nowe władze (część ziem sprzedali też sami Potoccy). Wcześniej majątek sięgał aż do rzeki Prądnik i ul. Bolesława Chrobrego na południu oraz do ul. Pilotów na wschodzie. Dziś zamyka się w obrębie ul. Sokołowskiego, Kanonierów i Pięknej.

Osobny folwark znajdował się na sąsiadującym z Olszą fragmencie Prądnika Czerwonego. Pierwotnie należał do rodu Wierzynków. W 1367 r. był własnością Konstancji, bratanicy Mikołaja Wierzynka, organizatora słynnej uczty. Około 1370 r. przeszedł kolejno w ręce rodziny Warszów i Winków.
Ze źródeł z XV w. wynika, że folwark przylegał na całej długości do drogi z Krakowa do Prądnika oraz, że sąsiadował z folwarkiem Hanusbork. Zajmował więc teren, na którym już od XVI w. funkcjonowały dwa folwarki: Fryzerowski od XVII w. zwany Bosackie (ponieważ przeszedł w ręce karmelitów bosych) oraz Langstanowy, kupiony w XVI w. przez Cellarich, którzy na swoim prądnickim gruncie wybudowali letnią rezydencję (po licznych przeróbkach dotrwała do dziś, przy ul. Woronicza 10 i należy do ss. albertynek).
Na planie Krakowa J. Kromera z 1783 r. (a dokładniej - na jego kopiach z 1824 i 1896 r.) widać, że folwark Bosackie zajmował pas gruntów od ul. Rakowickiej do środka dzisiejszego cmentarza Rakowickiego, natomiast grunty Cellarich sięgały od połowy cmentarza do al. 29 Listopada.

W 1888 r., w części Prądnika Czerwonego, przy ob. ul. Wileńska 5, Karol Dettloff zbudował parterowy dworek. Otaczał go piękny ogród, słynący z krzewów ozdobnych, szczególnie magnolii.
Wraz z rodziną Karola w dworku mieszkała jego siostra Łucja Władysława Dettloff, znana w kręgach artystycznych Krakowa. Łucja zaczęła w posiadłości organizować spotkania towarzyskie. Brały w nich udział wybitne postacie tamtej epoki: artyści, uczeni, pisarze i poeci (m.in. Olga Boznańska, Wojciech Kossak, Lucjan Rydel, Jacek Malczewski, Włodzimierz Tetmajer).
Ostatnią właścicielką dworku przy ul. Wileńskiej była Anna Dettloff, zmarła w 1979 r. W latach 60. XX w. na terenie majątku ziemskiego Dettloffów postawiono osiedle bloków mieszkalnych Wiśniowa, pozostawiając budynek dworku pośrodku wielkogabarytowych budynków. Nieremontowany przez nowych lokatorów zabytek popadł w ruinę. W 2000 r., przy skandalicznej zgodzie władz miasta, dworek został rozebrany. Siedem lat później na jego miejscu stanął apartamentowiec.

Do dziś nie dotrwał jeszcze jeden czerwonoprądnicki zabytek - most Sierakowskiego na rzece Prądnik, który stał w miejscu przecinania się rzeki z gościńcem warszawskim (ob. al. 29 Listopada). Wybudowano go w latach 1785-86, na zlecenie kapituły krakowskiej. Projektantem budowli był architekt ks. Sebastian Sierakowski. Most (o długości 26 m i szerokości 7 m) wzniesiono z kamienia, wieńczyła go kamienna balustrada. W małej ambonce po jego zachodniej stronie umieszczono akt erekcyjny. W 1787 r. most podziwiał król Stanisław August Poniatowski.
W 1944 r. niemieccy saperzy zniszczyli ambonkę, planując wysadzenie mostu, by powstrzymać wojska radzieckie. Most wytrzymał wybuch i zachował się do 1961 r., kiedy inżynierowie przebudowujący skrzyżowanie al. 29 Listopada i ul. Lublańskiej przystąpili do rozbiórki zabytku.
Z historią mostu związane są także losy kamiennej figury św. Jana Nepomucenawykonanej w 1764 r.Przez wiele lat stała ona obok mostu na słupie wykonanym z piaskowca. Podczas przebudowy skrzyżowania al. 29 Listopada i ul. Lublańskiej przesunięto ją dalej od rzeki, w stronę ogrodzenia klasztornego albertynek. W 1962 r. figura została przeniesiona do lapidarium przy kościele św. Katarzyny.

Na początku XX w. zaczęto realizować plan stworzenia Wielkiego Krakowa. W 1910 r. część Prądnika Czerwonego, od tzw. rogatki warszawskiej, aż do rzeki Prądnik, została przyłączona do miasta, podobnie jak południowa część Olszy.
Nowa część Krakowa otrzymała miano XVIII dzielnicy katastralnej Warszawskie (nazwa pochodziła od traktu warszawskiego, wzdłuż którego ciągnęła się nowa dzielnica). W granicach Warszawskiego znalazły się m.in. cmentarz Generalny (zwany później Rakowickim), posiadłość Dettloffów i most Sierakowskiego. Dzielnica Warszawskie przestała formalnie istnieć wraz z przyłączeniem reszty Czerwonego Prądnika do Krakowa w 1941 r. (wtedy też przyłączono pozostałą część Olszy).

Krajobraz Prądnika Czerwonego i Olszy od czasów, gdy znajdowały się na ich terenie folwarki, bardzo się zmienił. W latach 60. XX w. zaczęto wznosić nie tylko bloki przy ul. Wiśniowej, ale także bloki przy ul. Miechowity i Bohaterów Wietnamu - osiedle to nazwano Olszą II. Z kolei wokół dworu przy ul. Sokołowskiego zaczęto budować coraz więcej domków jednorodzinnych. Obecnie powstają także nowe bloki (m.in. przy ul. Pilotów w miejscu dawnych budynków Cefarmu).
Na tym terenie praktycznie nie ma zabytków (poza dworem Potockich oczywiście). Jest za to cenny pomnik przyrody, o którym warto wspomnieć na koniec. To dąb szypułkowy, który pamięta czasy Jagiellonów. Można go podziwiać wybierając się na spacer na ul. Celarowską.
SPIS WYBRANYCH SKLEPÓW, USŁUG I INSTYTUCJI
SPRZEDAŻ
Spożywcze
"Alma" - supermarket, ul. Pilotów 6 (pon.-sob.: 8-22, niedz.: 9-20)
"Alti Plus" - spożywczy, ul. Gdańska 12 (pon.-pt.: 7-20, sob.: 7-17)
"Avita" - spożywczy, ul.Wileńska (pon.-sob,: 6.30-21.30, niedz.: 9-20)
Delikatesy, ul. Sadowa 9 (pon.-sob.: 6-22, niedz.: 9-20)
"Piątka" - delikatesy, al. 29 Listopada 59 (pon.-sob.: 6.30-22, niedz.: 9-22
"Podwawelskie" - delikatesy, al. 29 Listopada 57 (pon.-pt.: 7-21, sob.: 7-20)
Spożywczy, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 7-19, sob.: 7-15, niedz.: 9-130
"Żabka", ul. Gdańska 22 (codz.: 6-230
Budowlane, meble
Castorama - market budowlany, ul. Pilotów 6 (pon.-pt.: 7-20, sob.: 8-20, niedz.: 10-19)
"Black Red White" - salon meblowy, ul. Pilotów 6 (pon.-pt.: 10-20, sob.: 10-19, niedz.: 10-16)
Wędkarstwo
"Okonek" - wędkarstwo, al. 29 Listopada 45D (pon.-pt.: 9-19, sob.: 8-16, niedz.: 6-13)
Księgarnia
"Skrzat" - księgarnia, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 10.30-18.30, sob.: 9-14)
USŁUGI
Fryzjer, kosmetyczka, solarium
"Beti" - fryzjer, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 9-18, sob.: 8-14)
"Caroline" - studio urody, ul. Czerwonego Prądnika 2B, 012-413-13-66
"Catherine" - fryzjer, kosmetyczka, al. 29 Listopada 41 (pon.-pt.: 9-20, sob.: 8-16)
Fryzjer, al. 29 Listopada 65 (pon.-pt.: 9-18, sob.: 8-14)
Fryzjer, ul. Bosaków 30 (pon.-pt.: 10-20, sob.: 8-15)
Fryzjer, ul. Brogi 9-13 (pon.-pt.: 8-21, sob.: 8-15)
Fryzjer, ul. Miechowity 19C (pon.-pt.: 8-19, sob.: 8-14)
Fryzjer, ul. Sadowa 9 (pon.-pt.: 9-18, sob.: 8-15)
"No1" studio urody, ul. Wieniawskiego 62
Salon urody, ul. Gdańska 33 (pon.-pt.: 9-19, sob.: 9-15)
"Avangarda" - solarium, al. 29 Listopada 57 (pon.-pt.: 9-22, sob.: 9-21, niedz.: 11-19)
Krawiec
"Figura" - przeróbki krawieckie, ul. Prądzyńskiego 11 (pon.-pt.: 10-17)
Usługi krawieckie, naprawa obuwia, usługi kaletnicze, ul. Bosaków 28 (pon.-pt.: 9-17)
Pralnia
Pralnia ekologiczna, ul. Sadowa 9 (pon.-pt.: 9-18)
Pralnia ekologiczna, ul. Brogi 36 (pon.-pt.: 10-18, sob.: 8-14)
Czapki
Pracownia czapek, al. 29 Listopada 45D, 0-609-613-866
Serwis
Głowice wizyjne - serwis, ul. Pradzyńskiego 6
Sprzęt chłodniczy - zakład usługowy, ul. Sadowa 9 (pon.-pt.: 8-16)
Usługi RTV, ul. Miechowity 21A (pon.-pt.: 11-18)
Samochodowe
Auto serwis, al. 29 Listopada 70
Auto serwis, ul. Żmujdzka 4, 012 413-91-09
Auto Radio - montaż Serwis, al. 29 Listopada 59 (pon.-pt.: 10-16.30, sob.: 9-12)
Auto radio naprawy, serwis RTV, ul. Czerwonego Prądnika 2 (pon.-pt.: 9-17)
"Maxi Reno" - mechanika pojazdowa, ul. Żmujdzka 21, 012-411-02-42
Motorsport auto - myjnia, serwis samochodowy, stacja kontroli pojazdów, ul. Wieniawskiego, 012-411-40-02
"Sas Styła" - auto serwis, ul. Żmujdzka 8, 012-421-42-32
Teleradio, al. 29 Listopada 59 (pon.-pt.: 9-18, sob.: 9-14)
Transportowe
Usługi transportowe, ul. Żmujdzka 11, 012-413-82-34
Elektroniczne
Usługi elektroniczne, ul. Lublańska 14
Ślusarz
Usługi ślusarskie, ul. Wileńska 2 (pon.-pt.: 11-17)
Rowerowe
"Cyclo Centrum" - sklep, serwis rowerowy, ul. Wileń ska 3 (pon.-pt.: 10-18, sob.: 10-14)
Tapicer
Tapicerstwo, naprawa obuwia, ul. Miechowity 8 (pon.-pt.: 10-17)
Banki, agencje
Agencja PKO, al. 29 Listopada 81 (pon.-pt.: 10-18, sob.: 10-13)
ING Bank Śląski, ul. Pilotów 6 (pon.-pt.: 9-19, sob.: 9-13)
Bary, restauracje
"Kuchnia Mistrza Jana", al. 29 Listopada 57
"McDonalds", ul. Pilotów 6 (codz.: 8-24)
"Miła" - bar mleczny, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 8-18.30, sob.: 9-16)
"Siódma pieczeń" - bar, al. 29 Listopada 81 (pon.-pt.: 12-19, sob.: 11-16)
"Sports Pub", al. 29 Listopada 57 (niedz.-czw.: 10-2, pt.-sob.: 10-3)
"Wiśniowa" - restauracja, al. 29 Listopada 57 (codz. 8-22)
Noclegi
"Dom Kolping" - pokoje gościnne, ul. Żułowska, 012-418-77-70
"Florian" - hotel, ul. Czerwonego Prądnika 19, 012-413-37-37
Wypożyczalnia
"Beverly Hills Video" - wypożyczalnia, ul. Pilotów 6 (codz.: 11-22)
GABINETY LEKARSKIE
NZOZ Dobrej Nadziei, ul. Radomska 36, 012-418-18-55
NZOZ Olsza II Med., ul. Radomska 36, 012-418-26-44
Gabinety lekarskie, ul. Sadowa 9 (pon.-pt.: 8-20, sob.: 8-13), 012-418-64-00
"Femina" - gabinet ginekologiczny, ul. Bosaków 11, 012-412-35-69
Optyk, okulista, al. 29 Listopada 65 (pon.-pt.: 10-18, sob.: 10-14)
"Pociecha" - Praktyka Grupowa Pielęgniarek Środowiskowo-Rodzinnych, ul. Radomska 36, 012-418-17-54
Centrum Medyczne, ul. Wieniawskiego 64 - Poradnia genetyczna 012-418-81-60, pediatra 0-602-747-317
Miejskie Centrum Stomatologii Śródmieście - Przychodnia stomatologiczna, ul. Radomska 36
Stomatolog, al. 29 Listopada 81/2 (pon., śr., pt.: 16-18)
Stomatolog, ul. Brogi 6, 012-413-69-18
Stomatolog, ul. Brogi 10B, 012-412-69-93
Stomatolog, ul. Brogi 45, 012-412-93-56
Stomatolog, ul. Miechowity 10, 012-412-77-23
Stomatolog, ul. Wileńska 7, 012-413-62-89
"Zooptica" - Krakowskie Centrum Okulistyczne, ul. Wieniawskiego 62, 012-418-89-50
APTEKI
Apteka, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 8-20, sob.: 8-15)
Apteka, ul. Miechowity 21 (pon.-pt.: 9-19, sob.: 9-13)
Apteka, ul. Sadowa 9 (pon.-pt.: 8-20, sob.: 8-15)
Apteka, ul. Wieniawskiego 61A (pon.-pt.: 7-22, sob.: 8-22, niedz.: 10-20)
WETERYNARZ
Gabinet weterynaryjny, ul. Piękna 23 (pon.-pt.: 15-20)
"Reksvet" - przychodnia weterynaryjna, ul. Stanisława ze Skalbmierza 5 (pon.-pt.: 10-14 i 16-20, sob.: 9-13), 012-417-12-23
POCZTA
Urząd Pocztowy, ul. Bosaków 11 (pon.-pt.: 8-20)
STRAŻ MIEJSKA
Za teren Dzielnicy III - Prądnik Czerwony odpowiada Oddział I Straży Miejskiej, ul. Dobrego Pasterza 116, 012-411-00-45, 012-688-21-90, 986.

Rejon III-1 -**Andrzej Górski, odpowiada za ulice: al. 29 Listopada (od torów do ul. Lublańskiej), Błękitną, Bosaków, Brogi (strona nieparzysta), Celarowską, Czereśniową, Czerwoną, Czerwonego Prądnika, Duchacką, Fertnera, Gdańską, Klemensiewicza, Nadrzeczną, Olsztyńską, Prądzyńskiego, Prządek, Sadową, Środkową, Radomską, Trębacza, Turkusową, Żułowską, Pogodną, Wileńską, Wiśniową, Zaułek Wileński, Żmujdzką (do torów), Żytnią. Rejon III-2 -**Michał Stolarek, odpowiada za ulice: Brogi (strona parzysta), Dobrą, Jaśminową, Kanonierów, Malawskiego, Miechowity, Mieszka I, Młyńską, Partyzantów, Piękną, Pilotów (strona parzysta), Ptasią, Saperów, Sokołowskiego, Stanisława ze Skalbmierza, Szwoleżerów, Wieniawskiego, Bohaterów Wietnamu.
TWÓJ RADNY
Siedziba Rady Dzielnicy III - Prądnik Czerwony znajduje się przy ul. Dobrego Pasterza 6, 012-412-49-13. www.dzielnica3.krakow.pl
Olszę II i Wiśniową w Radzie Dzielnicy III reprezentują: Małgorzata Janiec, Piotr Majak, Paweł Matysiak, Tomir Myśliborski, Elżbieta Sieja, Paweł Sularz, Agnieszka Waś, Paweł Wójcik**

Na przystanku "Wileńska" zatrzymują się autobusy:
105 -**Dworzec Główny Zachód (Galeria) - Prądnik Czerwony 114 -**Kampus UJ - Prądnik Biały Zachód
129 - Dworzec Główny Zachód (Galeria) - Czyżyny Dworzec
139 - Bronowice Małe - Kombinat
159 - Cichy Kącik - os. Piastów
169 - Aleja Przyjaźni - Rondo Grunwaldzkie
405 - Dworzec Główny Zachód (Galeria) - Cmentarz Batowice
605 - Prądnik Czerwony - Biskupińska
Na przystankach "Brogi"** i **"Miechowity" zatrzymują się autobusy:
129, 159, 605
Na przystanku "Olsza II" zatrzymują się autobusy:
129, 139, 159, 605
125 -**Szpital Rydygiera - Złocień 128 - Ruczaj - Mistrzejowice 132 -**Kombinat - Nowy Kleparz
138 - Azory - Kombinat
152 - Aleja Przyjaźni - Olszanica
172 - Bronowice Małe - Kombinat
182 - os. Na Stoku - Dworzec Główny Wschód
184 - os. Kurdwanów - Prądnik Czerwony
267 - Pielgrzymowice - Prądnik Czerwony
425 - Szpital Rydygiera - Biskupińska
501 - Kombinat - Mydlniki
604 -**Azory - Kombinat 608 - Borek Fałęcki - Biskupińska Na przystanku "Lublańska" zatrzymują się autobusy:132, 138, 139, 172, 267, 604Na przystanku "Rondo Młyńskie" zatrzymują się autobusy:125, 128, 129, 152, 159, 182, 184, 425,**605, 608
124 - Ruczaj - Wieczysta
Na przystanku "Pilotów"**__**zatrzymują się autobusy:
124, 125, 128, 152, 182, 184, 424, 425, 608
502 - Bieżanów Nowy - Plac Centralny