Seans jak za dawnych lat

"Prosimy o zajęcie miejsc i wyłączenie telefonów komórkowych. Projekcja filmów przeniesie nas w czasie, w 1895 rok. W przerwie, zamiast popcornu proponujemy lemoniadę w bufecie". Witamy w La Ciotat, w Muzeum Kinematografii Eden, najstarszym kinie na świecie.

To tutaj w kameralnej salce odbyła się pierwsza na świecie publiczna projekcja filmu niemego pt. "Wjazd pociągu na dworzec w Ciotat" autorstwa braci Augusta i Luisa Lumiere, uznawanych za pionierów kina. Film, trwający zaledwie 50 sekund, oglądało 35 osób, płacąc za bilet jednego franka. 28 grudnia, dwa dni po premierze, dzieło braci Lumiere pokazano w salonie przy ul. Kapucynów w Paryżu.

Synopsis filmu opierał się na kręceniu nieruchomą kamerą sceny wjazdu pociągu osobowego z Marsylii. Z wagonów wysypują się podróżni, witani przez oczekujących na peronie ich bliskich. Podczas pierwszego "seansu" w kinie Eden doszło do paniki i strachu. Kiedy widzowie z pierwszych rzędów zobaczyli na ekranie buchającą parę z pędzącej lokomotywy, przerażeni zaczęli uciekać.

Po "Wjeździe pociągu na dworzec w La Ciotat" wyświetlono m.in.: "Woltyżerkę na koniu", "Karmienie dziecka", "Pracę kowali", "Łowienie czerwonych rybek", "Wyjście robotników z fabryki", "Kąpiel w morzu", komedię "Polany ogrodnik", którą wykorzystał później Charlie Chaplin i etiudę przedstawiającą bardzo popularną na południu Francji grę petanque. Louis Lumiere, kręcąc ujęcie na planie, ponaglał graczy krzycząc: "Pośpieszcie się, bo mam taśmę tylko na 66 sekund".

Bracia, po ukończeniu politechniki początkowo pracowali nad udoskonaleniem techniki fotograficznej w studiu swojego ojca. W 1881r. opracowali technologię produkcji suchej płytki i papieru fotograficznego. Na ich sprzedaży w krótkim czasie zbili olbrzymi majątek. Pieniądze lokowali w terenach wokół małego portu rybackiego La Ciotat, 30 km od Marsylii.

Inspiracji do zajęcia się kinematografią dostarczył im ojciec, który w 1884 r. zobaczył w Paryżu kinetoskop Thomasa Edisona. Po powrocie do domu, powiedział: "Oto, czym powinniście się zająć". Louis i August doszli do wniosku, że prototyp Edisona przypominający fotoplastikon wymaga ulepszeń. Powinien być lżejszy (500 kg), oferować ostry obraz i co najważniejsze, możliwość oglądania filmu większej liczbie widzów.

Początkowo nad ulepszeniem aparatu pracował August, który znalazł rozwiązanie w bezsenną noc. Słabym punktem kinetoskopu był brak ostrości obrazu, będący wynikiem zbyt szybkiego przesuwania się klatek (32 na sek.). Przyglądając się budowie maszyny do szycia matki, August oparł swój wynalazek o stopkę, przytrzymującą materiał w miejscu, w momencie aplikacji szwu. Zamiast materiału z sukna podłożył taśmę filmową, która poprzez serię szarpnięć zatrzymywała się na krótko, co przy pełnym oświetleniu obrazu stwarzało wrażenie ruchu. Napędzany korbką projektor, "kinematograf" - jak nazwał wynalazek - miał wielką zaletę: ważył zaledwie 4 kg.

Bracia Lumiere nakręcili ok. 50 filmów, wszystkie oparte na scenach z życia codziennego. Urządzali projekcje w 31 krajach, na wszystkich kontynentach. W Krakowie, 14 listopada 1896 r., zorganizowali pierwszy pokaz w wybudowanym na miejscu wyburzonego kościoła Ducha Świętego Teatrze Miejskim (dziś im. Słowackiego). Kroniki podają, że podczas projekcji nie doszło do paniki, gdy na ekranie pędziła lokomotywa, bo już od roku 1882 kursowały w mieście tramwaje.

Bracia Lumiere nie cieszą się we Francji zbytnią sympatią. W latach 30. nie kryli fascynacji włoskim faszyzmem. 22 marca 1935 r. na mityngu w Rzymie ofiarowali swoje zdjęcie Mussoliniemu. 15 listopada 1940 r. opublikowali list otwarty w dzienniku "Le Petit Comtois", popierając decyzję oddającą Francję Niemcom. August zasiadał w Radzie Miejskiej Lyonu, która sporządzała listy Żydów wysyłanych do obozów koncentracyjnych.

W 1995 r. mennica francuska postanowiła wyemitować z okazji 100-letniej rocznicy wynalezienia kinematografu 200-frankowy banknot z postaciami obu braci. Po protestach społeczeństwa i organizacji kombatanckich zostali jednak zastąpieni przez Gustawa Eiffela. Bracia zostali uhonorowani na słynnym bulwarze gwiazd Walk of Fame w Hollywood, pośród 2000 innych postaci zasłużonych dla światowego kina.