Skawińskie stroje i hafty

W XIX wieku skawinianki w święta paradowały w białych bluzkach, zielonych lub niebieskich gorsetach, w spódnicach zdobionych złotą pasmanterią. Liczba pasów zależna była od zamożności kobiet. Na ramiona miały rantuch czyli pięknie haftowany biały szal. Do czepca doczepiony był także haftowany rantuszek.

Mężczyźni nosili białe koszule z zawiązaną pod szyją czerwoną tasiemką, zielone kamizelki i czapki rogatywki z otokiem z czarnego lub szarego baranka. Wierzchnim odzieniem była sukmana w ciemnoniebieskim kolorze obszyta czerwonymi lamówkami.

Terytorialnie skawiniacy są zaliczani do grupy etnograficznej Krakowiaków zachodnich, zwanych Pogórzanami, zamieszkujących tereny po prawej stronie Wisły.

Takie stroje ubierali mieszczanie, głównie do kościoła i na inne ważne uroczystości jak chrzciny czy święta np. Wielkiej Nocy czy Boże Ciało. - Nie zachowały się żadne kompletne stroje noszone przez mieszczan dwa wieki temu. Poznaliśmy je dzięki współpracy z Muzeum Etnograficznym w Krakowie, obrazom, a także opracowaniom badaczy regionalizmu - informuje Czesław Gąsiorowski, dyrektor Muzeum Regionalnego. To on był pomysłodawcą odtworzenia skawińskich ubiorów, o których sporą wiedzę dostarczyła etnograf, skawinianka Krystyna Kolstrung-Grajny.

Stroje skawiniaków uszyła mistrzyni krawiectwa Małgorzata Nowak, a hafty wykonała Alicja Fiutowska, pasjonatka hafciarstwa od wielu lat i skarbnica wiedzy o tej formie zdobienia materiałów. Panie razem z dyrektorem Gąsiorowskim jeździły do Muzeum Etnograficznego, gdzie znajdują się pojedyncze elementy strojów z tamtej epoki. - Robiłam zdjęcia i notatki, by jak najwierniej odtworzyć haft - mówi Alicja Fiutowska.

Małgorzata Nowak przyglądała się materiałom i krojowi wszystkich części strojów. Uszyła je do Muzeum Regionalnego oraz dla Kapeli z Radziszowa.

Alicja Fiutowska na wzorcowych strojach mieszkanek Skawiny wykonała zdobienia na rantuchu i rantuszku haftem skawińskim.

- To trudny, bardzo żmudny biały haft, z oczkami brzegowymi nadającymi materiałom elegancji - zaznacza hafciarka. Takie trudne hafty wychodziły spod igieł skawinianek dwa wieki temu. Wtedy Skawina była zagłębiem hafciarstwa. Krystyna Kolstrung-Grajny znalazła informacje, że latach 1820-1930 było tu 41 zarejestrowanych hafciarek, które swoje rękodzieło sprzedawały na jarmarkach w Podgórzu, Krakowie, Chrzanowie, Krzeszowicach. W ich ślady poszły obecne skawinianki i tworzą hafty w Stowarzyszeniu "Lud-Art" oraz kole Robótek Ręcznych "Razemkowo".

Małgorzacie Nowak uszycie stroju dla jednej pary zajęło miesiąc. Uważa, że to bardzo długo, skoro sukienkę szyje przez jedno popołudnie. Jednak znawcy krawiectwa twierdzą, że zrobiła to ekspresowo, zważywszy, że tak męski jak i kobiecy składały się z wielu elementów, a wszystkie lamowania krawcowa wykonywała ręcznie. Nie lada sztuką było znalezienie odpowiednich materiałów, jak zgrzebnej wełny.

- Biegałam po hurtowniach i sklepach. Gdy znalazłam odpowiedni gatunek, to okazało się, że nie było właściwego koloru - wspomina pani Małgorzata, podczas pracy spoglądała na obraz sprzed ponad 40 lat skawińskiego malarza Władysława Szklarskiego. Na zlecenie Towarzystwa Przyjaciół Skawiny namalował on wtedy skawiniaków w regionalnych strojach. Sukmany w niebieskim kolorze zwano chrzanówkami, gdyż sprzedawali je krawcy z Chrzanowa.

Od niedawna skawiński strój zaczął wypierać powszechny w szkołach podczas uroczystości strój krakowski. Np. mają je uczniowie SP4.

Nasi rozmówcy cieszą się, że niektóre panie już poszyły sobie skawińskie stroje, stające się znakiem rozpoznawczym Skawiny. Są mniej ozdobne niż krakowskie, ale przez to elegantsze. Mają je już Jadwiga Gruca i Zuzanna Wędzicha. Prezentują się w nich także: Renata Bysina, Justyna Laskowska, Jarosław Karasiński i Czesław Gąsiorowski. Skawińskie pary w takich strojach uczestniczą we wszystkich uroczystościach. Można było je zobaczyć np. na otwarciu "Skawińskich Błoń".