Skomplikowany organizm

Szkoła, jedna z najstarszych instytucji cywilizacji ludzkiej, jest wysoce złożonym organizmem, a kierowanie nią jest szczególnie trudne i skomplikowane. Jeżeli przyrównamy ją do innych instytucji podlegających zarządzaniu (np. produkcyjnych, handlowych, administracyjnych etc.), to zauważymy wiele specyficznych cech szkoły.

Sprzeczne cele

Szkoła ma wiele różnych celów. Są to cele przekazu wiedzy i informacji, kształtowania umiejętności, rozwoju uzdolnień specjalnych, cele wychowawcze, opiekuńcze i wiele innych. Cele szkoły są generowane przez wiele różnych podmiotów, jak na przykład państwo, społeczność lokalna, rodzice, nauczyciele i uczniowie. Grozi to często wewnętrznymi sprzecznościami celów i utrudnia tym samym sam proces zarządzania.

Trudne emocje

Szkoła jest instytucją o zdecydowanej przewadze czynnika ludzkiego nad materialnym. Przy wszystkich plusach tego faktu, czyniących pracę w szkole tak interesującą, oznacza to jednak kolejną trudność w procesie zarządzania i podejmowania decyzji. Wiąże się to bowiem z ograniczoną przewidywalnością zachowań ludzkich i możliwością pojawiania się silnych czynników emocjonalnych przy wszystkich możliwych działaniach.

Unikalne tworzywo

Instytucję tę cechuje ponadto oryginalność i niepowtarzalność "tworzywa", które kształtuje, a jest nim niepowtarzalna jednostka ludzka, mająca swoje własne cele, motywacje i postawy. Dla kierownictwa oznacza to konieczność indywidualizacji metod i motywacji. Nieumiejętnie motywowany uczeń może przeciwstawić się wysiłkom szkoły i w dużym stopniu je zniweczyć.

Istotne relacje

Te niepowtarzalne jednostki o swoich własnych celach i motywacjach wchodzą same ze sobą w bardzo silne i istotne relacje. W życiu emocjonalnym starszego dziecka i adolescenta równieśnicy odgrywają szczególną rolę, często większą niż dorośli. Uczniowie tworzą bardzo ważny podsystem szkoły, często wytwarzający swoje własne normy, sprzeczne z normami szkoły. Efektem tego jest jeszcze większa nieprzewidywalność zachowań uczniów, jeszcze silniejsze nasycenie życia szkoły silnymi emocjami, jeszcze większe sprzeczności celów i trudne do przewidzenia skutki każdej decyzji.

Surowa krytyka

Klientami szkoły są nie tylko uczniowie, ale i także rodzice. Odchodzi w przeszłość bezgraniczne zaufanie rodzica do szkoły. Rodzic staje się coraz częściej jej surowym krytykiem i w razie konfliktu między szkołą a uczniem coraz częściej bierze stronę ucznia. Uczniowie wraz z rodzicami tworzą silny podsystem niejednokrotnie nieufny, a nawet wrogi wobec zamierzeń szkoły.

Przełamany monopol

Nie da się precyzyjnie wymierzyć wpływu szkoły na efekty jej działania. Od dłuższego czasu nie istnieje już monopol szkoły na treść i formę dostarczanych informacji o świecie, wzorce osobowe i systemy wartości. Dlatego w programach szkoły i w sposobach jej działania musi być zawsze zawarte uwzględnianie tych nadzwyczaj istotnych (w dobrym i złym sensie) czynników zewnętrznych.

Instytucja kierowników

Od strony zarządzanego zespołu pracowników szkoła jest również bardzo specyficzną instytucją. Dyrektor szkoły ma bowiem do czynienia de facto z samymi kierownikami. Każdy nauczyciel jest bowiem niejako szefem klasy. Dla dobra szkoły dyrektor pod żadnym pozorem nie może dopuścić do jakiegokolwiek naruszenia autorytetu swojego pracownika, gdyż w ten sposób podetnie całkowicie jego kierownicze kompetencje względem uczniów. Zarządzanie szkołą wymaga więc ogromnego taktu, właściwej strategii i stylu kierowania.

\\\*

By sprostać tym wszystkim wymaganiom, organy zarządzające szkołą: dyrektor, rada pedagogiczna, rada szkoły, rada rodziców i samorząd uczniowski muszą być otwarte i gotowe do wprowadzania zmian, które z kolei są konsekwencją przemian zachodzących w otoczeniu.
ANDRZEJ MIRSKI