Sposoby na powrót do aktywności

Choroba zwyrodnieniowa stawów może dotknąć każdego. Warto więc wiedzieć, jak postępować, by do zwyrodnień nie dopuścić lub znacząco opóźnić ich wystąpienie, a także jak sobie z nimi radzić. Lekarz Anna Żelechowska, neurolog i specjalista rehabilitacji medycznej, udziela wskazówek, co robić, aby jak najdłużej cieszyć się zdrowiem i sprawnością.

Na czym to polega?

Artroza to proces chorobowy polegający na występowaniu zwyrodnień w układzie kostno-mięśniowym, który doprowadza do zmian w obszarze tkanki chrzęstnej, a następnie, stopniowo, zaczyna obejmować cały staw. Mają na to wpływ zdarzenia zarówno biologiczne, jak i mechaniczne (np. urazy), które doprowadzają do degradacji tkanek.

Do charakterystycznych cech schorzenia należy stwardnienie części podchrzęstnej kości, powstawanie torbieli, stanów zapalnych oraz zmiany w budowie kości (tworzenie się wyrośli kostnych brzeżnych). Ryzyko wystąpienia zwyrodnienia wzrasta, gdy struktura tkanki łącznej w danym stawie jest nadmiernie przeciążana (przez dłuższy czas) lub gdy sama tkanka charakteryzuje się nieprawidłową budową. Do najczęstszych przyczyn występowania zmian należą urazy, zabiegi chirurgiczne, choroby metaboliczne, choroby zapalne stawów lub wiek.

Objawy, które niepokoją

Do najwcześniejszych objawów, które dają o sobie znać na początku choroby, należą dolegliwości bólowe. Pacjenci zmagający się z artrozą doświadczają bólu stawów, który pojawia się np. przy zmianach pogody lub podczas aktywności fizycznej, a najczęściej ustępuje po okresie odpoczynku i relaksacji. Charakterystyczna jest też sztywność stawów oraz odczuwane „trzeszczenie”, czyli tarcie w stawie podczas ruchu.

Lekarz ustala rozpoznanie na podstawie objawów i zmian widocznych na zdjęciach radiologicznych - typowe nieprawidłowości to zwężenie szpary stawowej, torbiele zwyrodnieniowe, zagęszczenie kości położonej bezpośrednio pod chrząstką i wyrośla kostne (osteofity).

Czasem przydatne są inne badania, takie jak USG stawów, tomografia komputerowa albo rezonans magnetyczny. Badania laboratoryjne wykonuje się w przypadku podejrzenia innej choroby reumatologicznej oraz w celu określenia bezpieczeństwa stosowanych leków. W razie wystąpienia płynu w stawie lekarz może wykonać punkcję stawu i badanie płynu stawowego.

Co można zrobić?

W celu skutecznego leczenia lub przynajmniej zatrzymania postępowania choroby, ważna jest odpowiednia i prawidłowa edukacja potencjalnych pacjentów. „Na własną rękę” można, a nawet powinno się dbać o utrzymanie odpowiedniej masy ciała - nadwaga sprzyja powstawaniu zwyrodnień, ponieważ może wpływać na nadmierne przeciążanie stawów.

Aby zapobiegać ograniczeniu ruchomości stawów, istotne jest wykonywanie odpowiednich ćwiczeń (np. opartych na wzmacnianiu mięśni posturalnych). Najlepszy będzie umiarkowany, ale systematyczny ruch (pływanie, spacery, jazda na rowerze). Zdecydowanie nie jest wskazane wykonywanie intensywnych treningów (np. na siłowni), ponieważ może to wręcz zaszkodzić choremu, obciążając niepotrzebnie stawy i narażając na wystąpienie dodatkowej kontuzji.

- Dziś coraz więcej osób prowadzi siedzący tryb życia - komentuje dr Anna Żelechowska. - Siedzimy w pracy, często przy komputerze, w domu przed kolejnym ekranem telewizora, tabletu, smartfona, w drodze do pracy w samochodzie czy innym środku komunikacji. Praca fizyczna w ruchu, z dźwiganiem i schylaniem, powoduje oczywiście obciążenia układu kostno-sta- wowego, ale sprzyja również wzmacnianiu, na przykład mięśni czy więzadeł. Siedzenie to tzw. wysiłek statyczny - zmora dla naszego kręgosłupa lędźwiowego. Jeżeli dodamy do tego komputer, to również i kręgosłupa szyjnego. Badania mówią, że po 55. roku życia 100 procent ludzi ma zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa.

Zaawansowanie zmian zależy od tego, jak dbaliśmy o kręgosłup przez całe lata. Czy gwałtownie odchudzaliśmy się tracąc cenne składniki budulcowe układu ruchu, czy przeciwnie - żyjąc z nadwagą nadmiernie ten układ obciążaliśmy. Jak wyglądał odpoczynek po pracy? Telewizor czy spacer lub trening? Złota zasada mówi, że odpoczynek jest odwrotnością pracy zawodowej. Zatem po siedzeniu - ruch. Oczywiście, nie każdy pójdzie na siłownię (a nawet nie każdy powinien ze względów zdrowotnych), ale spacer czy nordic walking są dla wszystkich.

- Innym działaniem prewencyjnym powinno być także stosowanie odpowiedniej diety - dodaje dr Żelechowska. - Przy problemach z układem kostnym konieczne jest uzupełnianie niedoborów witaminy D i C oraz odpowiednia ilość białka kolagenowego i glukozamin w diecie. Korzystne działanie będą miały też owoce, warzywa i zawarte w nich antyoksydanty oraz produkty bogate w kwasy omega-3, które mają działanie przeciwzapalne.

Jakie leczenie podjąć?

Celem leczenia jest złagodzenie lub usunięcie dolegliwości i utrzymanie aktywnego trybu życia. Odpowiednie postępowanie często pozwala zapobiec niesprawności - kluczowa jest tu odpowiednia rehabilitacja i dbanie o dobrą kondycję fizyczną. Istnieje wiele metod leczenia, które pomagają pacjentom w uśmierzeniu bólu i zwalczeniu dolegliwości. Zalicza się do nich wsparcie farmakologiczne (leki przeciwbólowe i przeciwzapalne), a także fizykoterapię, zastrzyki lub nawet zabiegi polegające na wymianie stawu i wszczepieniu sztucznego elementu - protezy. Rodzaj terapii należy skonsultować z lekarzem, który pomoże ocenić co w danym przypadku będzie najbardziej korzystne. Warte uwagi są także metody, które nie wymagają interwencji chirurgicznej czy farmakologicznej. Jedną z nich może być leczenie za pomocą terapeutycznego rezonansu magnetycznego.

- Kiedy dojdzie już do stanu wymagającego leczenia, pomyślmy przede wszystkim o prawidłowej diecie, która pozwoli utrzymać optymalną masę ciała, suplementacji witaminami i preparatami wzmacniającymi kości i chrząstki stawowe oraz o rehabilitacji z nauką ćwiczeń, które będziemy mogli wykonywać w domu - radzi dr Anna Żelechowska. - Pomocne też będą zabiegi fizykalne przeciwbólowe, ograniczające stany zapalne i wspomagające regenerację. Nie sięgajmy najpierw po łatwo dostępne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Wydajemy na nie niemałe sumy, a układ pokarmowy - żołądek i wątroba też muszą za nie „zapłacić”.

Profesor Jerzy Sadowski - lekarz z powołania