Święty Mikołaj morzem przybywa

Grób Świętego Mikołaja Fot. Paweł Kubisztal

WŁOCHY. Z Bari wyjeżdżamy z sercem, duszą i umysłem otwartym na człowieka. Zapewne to dar, który Święty Mikołaj fundował i funduje wszystkim przybywającym do jego miasta, nie tylko w grudniowy poranek.

Do jego grobu pielgrzymują chrześcijanie Wschodu i Zachodu.

Skąd w Bari wziął się św. Mikołaj? Co to za manna? Jeden kościół i dwa wyznania? Dlaczego 8 maja obchodzone jest jego święto, a nie podczas grudniowej nocy? Wszystko wydaje się być gmatwaniną, porównywalną jedynie z labiryntem wąskich, chaotycznych uliczek barijskiego Civita Vecchia. No i ten Mikołaj - biskup z gorącego południa z trzema kulami, zamiast lapońskiego zaprzęgu z siódemką reniferów i czarnym pasie na opasłym brzuchu...

***

Z portu lotniczego im. Karola Wojtyły w Bari (tak, tak!) do centrum miasta wiezie nas autobus. Stare Miasto, owiane mroczną legendą nożowników o niepohamowanym temperamencie południa i łobuzów spod ciemnej gwiazdy, wita nas słońcem, gwarem rozbudzonego życia, zapachem przygotowywanych obiadów i świeżością wywieszonego na każdym metrze kwadratowym falującego prania.

Zaskoczeni widokiem kobiet rolujących w dłoniach makaronowe cudeńka, życiem wylegającym przez pootwierane na oścież drzwi domów, nieco skrępowani zaciekawionymi spojrzeniami tubylców, odważnie ruszamy w miasto. W ukrytych podwórkach spokój, cisza, którą od czasu do czasu rozdziera gardłowe włoskie "volare". To na razie wszystko. Uśmiechamy się więc. Nie żałujemy, bo w zamian otrzymujemy setki uśmiechów, pozdrowień od autentycznego, jeszcze nie ujętego w karby unijnych przepisów życia - sklepikarzy, handlarzy ryb i owoców morza. Skąd ta ponura sława? Może dowiemy się wieczorem...

Idziemy w stronę słynnej XII-wiecznej Basilica di San Nicole, położonej tuż nad brzegiem błękitnej morskiej toni. Wszak Sanda Necole va per mare - Święty Mikołaj morzem przybywa.

***

Jak to się stało, że to właśnie Bari posiada cenne relikwie biskupa z tureckiej Miry?

Mikołaj, urodzony około 276 roku w tureckiej Patarze w zamożnej rodzinie żarliwych chrześcijan, już jako dziecko postanowił ofiarować życie Bogu, służąc ubogim i potrzebującym. I już wtedy dał się poznać jako dobry człowiek, wrażliwy na ludzkie potrzeby i krzywdy. Owiane legendami są jego nocne wyprawy z podarunkami do najbiedniejszych nie tylko w Turcji, ale i w Palestynie, czy Egipcie, do których wędrował naśladując Chrystusa.

Odziedziczony po rodzicach majątek też rozdał - ubogim w rodzinnej Patarze.

Nie inaczej działo się, gdy został biskupem w tureckiej Mirze. Najsłynniejsza opowieść, związana z postacią świętego Mikołaja, mówi o trzech workach złota podrzuconych do domu trzech panien na wydaniu. Ich ojciec, popadłszy w tarapaty finansowe, nie był w stanie zapewnić im wymaganego przy zamążpójściu posagu. Chciał więc sprowadzić dziewczęta na drogę nierządu. Mikołaj, ofiarując potajemnie trzy worki złota, uratował je od hańby. Inne legendy mówią o wskrzeszeniu trzech chłopców zamordowanych przez oberżystę, a także o uratowaniu marynarzy w czasie wielkiego sztormu. Stąd też Mikołaj jest patronem tak wielu: marynarzy, osób skrzywdzonych, wędrowców, panien na wydaniu, dzieci, flisaków, cukierników, gorzelników, piwowarów, jeńców, rybaków, żeglarzy, wreszcie pojednania religii chrześcijańskiej Wschodu i Zachodu, obrońców wiary...
***

Mikołaj zmarł w Mirze 6 grudnia około 342 r. Ciało złożono w sarkofagu, który do XI wieku był celem pielgrzymek całego chrześcijańskiego świata.

Ślady legend związanych z jego osobą możemy odnaleźć nie tylko w tradycji obdarowywania się prezentami w dniu rocznicy śmierci biskupa - 6 grudnia. Także w ikonografii z udziałem świętego Mikołaja. Najczęściej przedstawiany jest jako biskup w purpurowych lub złotych szatach z Ewangelią, na której widnieją trzy złote kule - na znak trzech mieszków złota. Czasem jako biskup wrzucający złote jabłka przez okna domu, niekiedy w towarzystwie trzech chłopców. Świat ikonografii prawosławnej przedstawia Mikołaja w stroju biskupim rytu greckiego.

8 maja 1078 r., w obliczu zagrożenia zbeszczeszczeniem relikwii przez podbijających Mirę muzułmanów, włoscy kupcy i piraci wykradli relikwie świętego biskupa i - drogą morską - przewieźli je do Bari. 29 września 1089 r. papież Urban II w bazylice wystawionej ku czci św. Mikołaja uroczyście poświęcił jego grobowiec. Jeszcze w tym samym roku w Bari odbył się synod biskupi, będący próbą scalenia kościoła prawosławnego i rzymskiego. Przewodniczył mu papież Urban II.

Od momentu przewiezienia ciała biskupa Mikołaja do Bari kult świętego rozprzestrzeniał się coraz dalej, stawiając miasto pośród zaszczytnego grona najważniejszych miejsc pielgrzymkowych średniowiecznej Europy.

U grobu Mikołaja dokonywały się liczne cuda. Jedną z największych zagadek jest słynna cudowna manna - substancja o perłowym kolorze i pięknej woni, wydobywająca się nieustannie z sarkofagu świętego. O owym płynie wspominano już w V wieku - miał się wydostawać ze szczątków świętego już w tureckiej Mirze.

Lecznicza manna jest co roku pobierana z sarkofagu w rocznicę przybycia ciała biskupa Mikołaja do Bari, czyli 8 maja. To wielkie święto. Uczestniczy w nim nie tylko Apulia, ale także wielu pielgrzymów z całego świata.

Tego dnia do barijskiego portu wpływa pięknie udekorowany żaglowiec. Dwumetrowa figura świętego, która znajduje się na jego pokładzie, zostaje przeniesiona na odświętnie przystrojony wóz. Jedzie on następnie - w uroczystym orszaku - ulicami Bari do bazyliki dominikanów, gospodarzy tego miejsca. W tym właśnie dniu każdy pielgrzym ma niepowtarzalną okazję otrzymania fiolki z kroplą manny o cudownych, leczniczych właściwościach.

***

W Muzeum poświęconym historii Bari i Świętego Mikołaja, znajdującym się obok bazyliki, zobaczyć można - oprócz diademu średniowiecznego władcy - gromadzone od XVI wieku karafki z resztkami perłowej manny.

Trudno mieć obojętny stosunek do bezcennych dla chrześcijańskiego świata ozdobnych butelek i buteleczek. Na ich ściankach wyraźnie widać ślady zaschniętego perłowego płynu z kości Mikołaja. Chyba popadamy w dewocję, i jest nam z tym przyjemnie.

***

Bazylika Świętego Mikołaja jest wyjątkowa z kilku względów. Podziemia, w których znajduje się sarkofag, posiadają dwie kaplice - prawosławną i katolicką. Wybudowane obok siebie gromadzą - modlących się ramię w ramię do jednego świętego - wyznawców dwóch odłamów jednej religii. To piękne spotkanie dwóch kultur, dwóch tradycji w osobie jednego Boga i jednego świętego.
Miejsce to emanuje wyjątkową energią, atmosferą pokoju, pojednania i wszystkiego, co niesie ze sobą postać dobrego, świętego biskupa.

Osobliwością kaplicy jest słup, przy którym - wedle tradycji - biczowany był Jezus oraz piękna średniowieczna ikona z wizerunkiem Mikołaja w szacie wykutej ze srebra.

Wnętrze górnej bazyliki to monumentalne, przepiękne dzieło architektury gotycko-normańskiej z halowym sufitem pokrytym mozaiką.

Jest w niej i polski akcent. Za ołtarzem umieszczony został sarkofag polskiej królowej - żony Zygmunta Starego - Bony z rodu Sforzów, do którego należało w XV stuleciu księstwo Bari. Renesansowy sarkofag ozdabiają figury - polskiego świętego Stanisława i patrona bazyliki - Świętego Mikołaja. Nad sarkofagiem do początku XX wieku widniały freski przedstawiające postacie polskich świętych i królów m.in.: św. Kazimierza Królewicza, św. Jadwigi Śląskiej, św. Stanisława Kostki i św. Ludwika Gonzagi, a także Anny Jagiellonki i Zygmunta III Wazy. O ich losie przesądził renesansowy charakter - nie pasujące do romańskiego wnętrza świątyni zostały zniszczone w pierwszej połowie XX wieku.

***

Zdaje się, że pogoda ducha, radość i dobro, w jakie niebiosa wyposażyły Świętego Mikołaja, unoszą się nad Bari. Gdzie ci nożownicy?

Czy oprócz tego wyjątkowego miejsca miasto jeszcze czymś może nas obdarzyć? Jego długa i niezwykła historia - najpierw osady zwanej Barium, od VI do X wieku najpotężniejszego portu południowo-wschodnich Włoch, zdobytego przez Normanów, którzy zbudowali w nim potężną twierdzę, przebudowaną i wzmocnioną następnie przez króla Sycylii Fryderyka II - widoczna jest i w potężnych murach Fortino o nieco renesansowej bryle, i w murach pięknej XII-wiecznej gotycko-normańskiej katedry św. Sabina, pierwszego patrona Bari (odebrała jej znaczenie bazylika Świętego Mikołaja).

Mówią o niej także zaułki i słynne podwórka Civita Vecchia, które złą sławę zawdzięczały - być może - powojennej biedzie i zaniedbaniu, trwającym uporczywie i wciąż jeszcze widocznym. Dziś spokojne, wręcz uśpione późną nocną godziną, migające blaskiem wiecznych lampek z niezliczonych ołtarzyków maryjnych, mikołajowych, malowniczo odrapane, staje się niezwykle pociągające, tajemnicze i egzotyczne.

Do Bari nie można przyjechać tylko na chwilę. Do bazyliki wraca się czasem nawet kilka razy. Także miasto przyciąga jak magnes - zarówno to nowoczesne i dynamiczne, jak i stare, z labiryntem uliczek, z wypakowanymi do niemożliwości skuterami i zapachem świeżej ryby, a także gwarem ulicznym cichnącym w okolicach świątyni.

Nie wracamy jednak z pustymi rękami, z pustymi duszami. Czy to zasługa Świętego Mikołaja, cudownej manny, czy może otwartych na oścież włoskich domów buchających parą garnków z aromatycznym spaghetti? Nie wiemy. Wyjeżdżamy stąd z sercem, duszą i umysłem otwartym na człowieka. Zapewne to dar, który Święty Mikołaj fundował i funduje, wszystkim przybywającym do jego miasta, nie tylko w grudniowy poranek.

MELANIA TUTAK