Szczepienia zalecane

Dr n. med. Hanna Czajka (Poradnia Szczepień dla Dzieci z Grup Wysokiego Ryzyka, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie)

Lekarz radzi

Każdego roku na świecie umiera ponad 3 mln ludzi na jedną z ośmiu chorób zakaźnych, przeciw którym istnieją już szczepionki, lecz nie wszyscy z nich korzystają. Co więcej, powracają dawne zakażenia, takie jak malaria, gruźlica, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy krztusiec. Pojawia się też nowy problem - trudności w leczeniu zakażeń bakteryjnych wywoływanych przez znane od dawna gronkowcowe, pneumokoki, pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae czy enterokoki z powodu narastania oporności na antybiotyki.
W Polsce program szczepień dzieli się na dwie części - pierwszą, obejmującą szczepienia obowiązkowe (wykonywane od urodzenia dziecka do 19. roku życia), finansowane przez państwo i szczepienia zalecane, które finansują rodzice. Aktualnie prowadzone są szczepienia obowiązkowe przeciwko: gruźlicy, błonicy, krztuścowi, tężcowi, odrze, różyczce, śwince, chorobie Heinego-Medina (poliomyelitis),
Szczepienia zalecane (druga część programu szczepień) obejmują profilaktykę zakażeń pneumokokowych, meningokokowych, rotawirusowych, ospy wietrznej, wirusowego zapalenie wątroby typu A, a także szczepienia przeciwko grypie i kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), powodującemu raka szyjki macicy, pomimo iż szczepionka jest zarejestrowana w Polsce od dwóch lat, nie znalazło się jeszcze na liście szczepień zalecanych.
W profilaktyce dotyczącej małych i starszych dzieci te dwie części programu szczepień powinny być zintegrowane. Wiele jednak zależy od tego, czy rodzice zostaną dobrze poinformowani o możliwościach dodatkowej ochrony zdrowia dziecka. Szczepienia obowiązkowe są nadzorowane. Rodzice otrzymują wezwania jeżeli nie zgłaszają się z dziećmi w wyznaczonym terminie, natomiast w przypadku szczepień zalecanych sami muszą podjąć decyzję, czy chcą dziecko zaszczepić i czy za to zapłacą. Decyzja taka powinna zapaść tuż po urodzeniu dziecka. Rodzice muszą jednak dowiedzieć się w porę, którą szczepionkę można jeszcze włączyć do programu szczepień i jakie są związane z tym koszty (niestety, dość wysokie, od kilkuset zł za jedną dawkę).
Rodzice pragnący zapewnić dziecku maksimum bezpieczeństwa zdrowotnego na pewno dostrzegają, jaka jest hierarchia potrzeb. Kupując dla małych dzieci mnóstwo niezbędnych rzeczy codziennego użytku, są także w stanie ponieść dodatkowe koszty na nowoczesną, skutecznie działającą szczepionkę.
W trakcie pierwszej wizyty u lekarza z niemowlęciem dobrze jest dokonać wyboru szczepionek zalecanych i sposobu, w jaki będą podane (np. niektórym rodzicom zależy na jak najmniejszej liczbie iniekcji, a to wiąże się ze strategią szczepień). Druga, bardzo ważna sprawa pozostająca do uzgodnienia w trakcie pierwszej wizyty, to podjęcie decyzji, czy dziecko będzie szczepione

przeciwko rotawirusom,

ponieważ pierwszą dawkę należy podać między 6. a 12. tygodniem życia niemowlęcia. Takie są wymogi oparte na wiedzy i badaniach klinicznych. Szczepienie przeciwko rotawirusom można przeprowadzić szczepionką dwu- lub trzydawkową. Trzeba je zakończyć przed upływem 24. tygodnia życia dziecka. Szczepionka zapobiega częstej u małych dzieci biegunce wywoływanej przez rotawiry, którymi zakaża się większość dzieci do 4. roku życia. Przebieg zakażenia może być bezobjawowy lub łagodny, ale często jest ciężki, powoduje odwodnienie i konieczność pobytu w szpitalu. Przed okresem jesienno-zimowym następuje wzrost infekcji rotawirusowych. Dominujące symptomy zakażenia, to: gorączka, wymioty, biegunka.
Druga szczepionka, która powinna być dziecku wcześnie podana, chroni przed zakażeniem pneumokokami, bakteriami mającymi wiele serotypów (ponad 90), z których szczególnie niebezpiecznych jest kilkanaście. Wywołują one groźne dla życia choroby w postaci posocznicy - sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Pneumokoki mogą też wywoływać inne choroby: zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego (częste infekcje). Pierwsza szczepionka, przeciwko siedmiu serotypom, została wprowadzona na świecie w 2000 roku i od tego czasu bardzo wiele krajów, w tym Stany Zjednoczone, Kanada, Australia oraz większość państw Unii Europejskiej włączyło ją do swoich programów szczepień, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Taką decyzję podjęto po analizie zachorowań i wszystkich skutków zdrowotnych, zarówno jeśli chodzi o liczbę zgonów dzieci na świecie z powodu infekcji pneumokokowych, jak i problemów z leczeniem oraz kosztów, jakie się z tym wiążą.
Przeprowadzenie szczepień przeciw zakażeniom pneumokokami u małych dzieci powinno się odbyć jak najwcześniej, ponieważ do zakażeń najgroźniejszymi postaciami choroby dochodzi przeważnie między 6. a 18. miesiącem, czyli w pierwszym i drugim roku życia. Później zakażenia wstępują częściej u dzieci przebywających w dużych zbiorowiskach niż u pozostających w domu. Im starsze dziecko, tym ryzyko zachorowania na groźne postaci choroby pneumokokowej jest mniejsze.
Szczepienie dzieci wiąże się również z ochroną zdrowia ludzi starszych, cierpiących na choroby przewlekłe, mających obniżoną odporność, dla których kontakty z zakażonymi dziećmi mogą być niebezpieczne. Im więcej dzieci zaszczepimy przeciwko pneumokokom, tym mniej będzie zachorowań i zgonów w populacji ludzi starszych. Taka sama zależność występuje, jeśli chodzi o szczepienia przeciw grypie.
U małych dzieci można jeszcze pomyśleć o szczepieniu przeciwko posocznicy - sepsie meningokokowej. Podajemy wtedy dwie dawki szczepionki w odstępie dwóch miesięcy i trzecią po ukończeniu przez dziecko roku. Można też przyjąć drugą strategię - szczepienie po ukończeniu roku jedną dawką. Z punktu widzenia epidemiologicznego w Polsce zakażenia częściej występują u dzieci w wieku 1 - 4 lat, a później u nastolatków między 15. a 17. rokiem życia.
W przypadku małych dzieci, które nie były szczepione przeciwko meningokokom czy pneumokokom szczepienia takie można jeszcze wykonać w drugim roku życia.
Przeciwko grypie można szczepić dzieci mające minimum 6 miesięcy. Jeśli pierwszy raz szczepione jest dziecko poniżej 8. lat, to w pierwszym sezonie szczepienia przeciwko grypie powinno otrzymać dwie dawki szczepionki. Takie szczepienia należy zaplanować wcześniej, by można je było wykonać jeszcze przed wzrostem zachorowań na grypę.
W drugim roku życia istnieje możliwości zaszczepienia dziecka przeciwko ospie wietrznej, chorobie występującej w Polsce jeszcze masowo, czasem z ciężkimi powikłaniami i z koniecznością pobytu w szpitalu. Przebieg choroby jest na ogół długotrwały, powoduje m.in. konieczność pozostania dziecka w domu, zwolnienia rodziców z pracy. Z punktu widzenia zarówno zdrowia, jak i ekonomii przeprowadzenie takiego szczepienia jest jak najbardziej celowe.
Rozpoczął się właśnie nowy rok szkolny, a to najlepszy czas żeby pomyśleć również o profilaktyce dzieci i młodzieży, które nie były szczepione przeciw meningokokom, bakteriom wywołującym groźne zakażenia (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica - sepsa). Do zachorowania może dojść w każdej grupie wiekowej. Szczególne zagrożenie dotyczy nastolatków w związku z panującymi wśród młodzieży zwyczajami - piciem z jednej butelki, gryzieniem tej samej kanapki, wspólnego zamieszkiwania, odwiedzania dyskotek. Podczas bezpośredniego kontaktu twarzą w twarz, z wydzielinami, ze śliną może dojść do zakażenia bakteriami, które lokalizują się w jamie nosowo-gardłowej.
Szczepienie przeciwko meningokokom zaleca się w każdym wieku. Postępowanie jest indywidualne. W opanowaniu tego rodzaju zakażeń mogą być pomocne akcje informacyjne w szkołach dla rodziców i młodzieży, ze wskazaniem profilaktycznych działań.
Jeżeli wybieramy się z dzieckiem do ciepłych krajów, np. Egiptu, Tunezji, Turcji, Afryki, Azji czy Ameryki Południowej niezbędna jest dodatkowa profilaktyka. Szczepieniem, którego wymaga się prawie we wszystkich wymienionych rejonach, poza Europą, jest szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A. Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu dobrze jest rozpocząć w styczniu, lutym lub w marcu (przed następnym sezonem letnim), żeby można było w ciągu jednego do trzech miesięcy podać drugą dawkę szczepionki.

Zapobiega rakowi

Istnieje jeszcze jedno, bardzo ważne szczepienie, zaliczane do nowoczesnych metod profilaktyki stosowanej u nastoletnich dziewczynek - szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego typ 16 i 18, mogącemu wywołać raka szyjki macicy (70 proc. wszystkich zachorowań). Szczepienie powinno dotyczyć dziewczynek w wieku 12 - 13 lat. Górne granice wieku wynoszą 25 - 26 lat, zależnie od szczepionki. Im wcześniej szczepionka zostanie podana, tym lepiej, zgodnie z zasadą, że działania profilaktyczne powinny poprzedzać ewentualną ekspozycję i lepiej zapobiec niż leczyć.
Kobiety przechodzą przed szczepieniem badania - konsultacje ginekologiczne i badanie cytologiczne, natomiast dziewczynki podlegają tylko badaniom ogólnym, wymaganym przed każdym szczepieniem. Profilaktyka raka szyjki macicy realizowana za pomocą szczepień jest dla zdrowia kobiet nieoceniona. Niestety, jedna dawka szczepionki kosztuje 400 - 500 zł, a pełny cykl szczepień obejmuje trzy dawki, w związku z tym często osoby, które chciałyby się zaszczepić nie mogą sobie na to pozwolić z braku funduszy. Warto się jednak zastanowić, czy ważniejszą rzeczą jest kupienie dziecku nowego komputera, drogiego ubrania, komórki czy przeznaczenie tych pieniędzy na zdrowie. Szczepionka jako prezent, to rozwiązanie, które przyjęło się już w wielu krajach.
Szczepienia zalecane powinny być wykonywane w każdej przychodni, ośrodku służby zdrowia, gabinecie lekarskim przy użyciu szczepionek, które się tam znajdują (dla zapewnienia preparatom właściwych warunków przechowywania). Jeśli szczepionka kupowana jest przez pacjenta w aptece (po konsultacji z lekarzem), to powinna być dostarczona do miejsca szczepienia jak najszybciej, by nie straciła swych właściwości.
O szczepieniach i płynących z nich korzyściach powinniśmy pamiętać w każdym wieku, jednak troskliwym rodzicom szczególnie leży na sercu zdrowie ich dzieci. Właśnie kończy się lato, a zaczyna sezon infekcji, czas, gdy dzieci będą obciążone nauką i różnymi obowiązkami. Wiąże się z tym spadek odporności i podatność na zakażenia. Warto więc teraz szczególnie zadbać o profilaktykę chorób zakaźnych.
Wysłuchała: DANUTA ORLEWSKA