Szlachectwo zobowiązuje

A przecież i w literaturze można znaleźć przykłady odmienne. Benedykt Korczyński („Nad Niemnem”) czy Bogumił Niechcic („Noce i dnie”) to takoż przecież szlachcice, uczciwi, zapobiegliwi gospodarze, zarazem działający na rzecz dobra wspólnego… Między innymi na ten aspekt szlacheckości zwraca uwagę Urszula Świderska-Włodarczyk w pracy „Homo nobilis. Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku”, wydanej nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN - znakomicie udokumentowanej obronie Sarmatów. Nas…

Jak pisze autorka, etos szlachecki podlegał permanentnej weryfikacji, dokonywanej i przez współczesnych, i przez potomnych. Krytykowali szlachtę (w imię niedościgłych ideałów) Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga. W czasach zaborów antyszlacheckie opinie były na rękę najeźdźcom. „Reszty dopełniły komunistyczne rządy, które zgodnie z lansowaną ideologią równości społecznej programowo dezawuowały rolę szlachty w dziejach Rzeczypospolitej i jej znaczenie jako nośnika pozytywnych wartości” - zwraca uwagę autorka. Reszty dopełniły literackie arcydzieła, jak przywołana „Trylogia”. A to nie do końca prawda, w każdym razie nie jedyna…

Urszula Świderska-Włodarczyk nie neguje faktów. W końcu pan Łaszcz, co to delię miał podbitą niewykonanymi wyrokami sądów, jest postacią historyczną. Skupia się za to na lansowanych m.in. w literaturze epoki wzorcach, systemach wartości, jakich należało przestrzegać, do których szanujący się szlachcic powinien był dążyć. I często tak czynił…

Posłużmy się cytatem: „Doskonały szlachcic to postać bogata wewnętrznie, w wymiarze intelektualnym i moralnym. To człowiek, który we wszystkich działaniach kieruje się rozsądkiem, umie dostosować się do wymogów, jakie niesie rzeczywistość, nie tracąc z pola widzenia wartości nadrzędnych. Z tego powodu całym swoim życiem potwierdza osobistą relację z Bogiem. Jest przy tym pracowity (…), oszczędny, ale daleki od skąpstwa (…). Mężny na wojnie (…), bezinteresowny w służbie publicznej”. A do tego - co równie ważne - na co dzień pracujący, prowadzący folwarki, pomnażający bogactwo nie tylko swoje, ale i Rzeczypospolitej.

Powtórzmy raz jeszcze: autorka nie neguje często odległej od tych wzorców praktyki. Ale ci, którzy z jej punktem widzenia zgodzić się nie zechcą, powinni powiedzieć sobie szczerze. Czy dziś mamy chociażby podobne, konkretne wzorce, do których powinniśmy dążyć?