Tomasz Urynowicz: Już za kilka lat w Małopolsce odetchniemy pełną piersią [ROZMOWA]

Spacerując wieczorem po małej wsi między Zabierzowem a Krzeszowicami, mam wrażenie, że powietrze nieco się poprawiło, ale jeszcze gdzieniegdzie czuć ten charakterystyczny zapach taniego węgla. Jest szansa, że za kilka lat się to zmieni?
Powietrze na pewno się poprawiło, i to znacznie - potwierdzają to kolejne prowadzone w Małopolsce badania, na przykład ekspertów z Europejskiego Centrum Czystego Powietrza czy naukowców z Akademii Górniczo-Hutniczej. Średnie stężenie pyłu PM10 pomiędzy sezonem zimowym 2014-2015, a ostatnim sezonem 2019-2020 spadło w Małopolsce o 30 procent, natomiast w Krakowie aż o 45 procent!

Czy to efekt wymiany starych kopciuchów?
Od 2013 roku w województwie wymieniono 43,6 tys. kotłów i pieców wykorzystujących paliwa stałe. Ponad 22 tys. z nich znajdowało się w samym Krakowie. Tempo wymiany pieców wzrasta z roku na rok z kilku powodów: mieszkańcy są coraz bardziej świadomi zdrowotnych skutków smogu, widzą u sąsiadów, że taka inwestycja się opłaca, a gminni ekodoradcy pomagają pozyskać dotację i złożyć potrzebne dokumenty. Zbliża się także termin, kiedy posiadanie kopciuchów zacznie być nielegalne. Przypominam, że według uchwały antysmogowej dla Małopolski - do 31 grudnia 2022 roku należy wymienić wszystkie kotły na paliwa stałe, które nie spełniają żadnych norm emisyjnych, a do 31 grudnia 2026 roku - kotły 3. i 4. klasy.

Jakie rozwiązania zaproponowałby Pan staruszce, która mieszka sama, w podkrakowskiej wsi ma niską emeryturę i stary piec węglowy?
Poradziłbym jej kontakt z przedstawicielem swojej gminy, najlepiej z ekodoradcą. Obowiązujący w Małopolsce od zeszłego roku nowy Program Ochrony Powietrza obliguje gminy do wsparcia osób dotkniętych tzw. ubóstwem energetycznym - czyli właśnie takich, których nie stać na wymianę pieca. Oprócz ogólnopolskich narzędzi pomocowych dla osób indywidualnych gminy mają do dyspozycji także rządowy program „Stop Smog” i gorąco zachęcam, aby przystąpiły do tegorocznej edycji. Wówczas staruszka z pani pytania otrzyma całkowite sfinansowanie wymiany pieca, prawdopodobnie program osłonowy od gminy, będzie mogła także skorzystać z odpisów podatkowych.

Powiem szczerze, że czuję się nieco poszkodowana. Od ponad 10 lat głównym źródłem ogrzewania mojego domu jest gaz. Czy mogę liczyć na jakieś dofinansowanie albo bonusy za to, że od lat ogrzewam dom ekologicznie? Bo jak na razie rachunki za ogrzewanie są bardzo wysokie. Czy dofinansowania są tylko dla tych osób, które przechodzą ze starych kopciuchów na bardziej ekologiczne rozwiązania?
Myślę, że powinniśmy spojrzeć na to w nieco inny sposób. Już mają państwo bonusy w postaci czystej atmosfery w domu i łatwego w obsłudze systemu grzewczego. Najważniejszym bonusem wymiany pieca jest zawsze oddychanie powietrzem bezpiecznym dla nas i naszych najbliższych. A dodatkowo - wygoda, jaką dają nowoczesne kotły grzewcze w porównaniu z piecami węglowymi. Nasze obliczenia wskazują także, że ogrzewanie gazowe nie odbiega znacząco ceną od węglowego, można to sprawdzić w specjalnym kalkulatorze kosztów ogrzewania na stronie internetowej powietrze.malopolska.pl.

Czyli żadnych dotacji lub bonusów do bycia „eko” nie dostanę?
Dotacje są zachętą do podjęcia trudu wymiany pieca, podobnie jak ulga termomodernizacyjna od podatku. Wszystkie urządzenia zużywają się i z biegiem czasu musimy wymieniać je na nowe. W przypadku ogrzewania chodzi o to, aby nie zwlekać z wymianą przestarzałego pieca, a dokonując wyboru - brać pod uwagę obowiązujące przepisy, ale przede wszystkim własne zdrowie.

40 tysięcy osób zmarło z powodu pandemii koronawirusa, ale warto podkreślić, że tyle samo umiera z powodu smogu! Jak przekonałby Pan „niedowiarków”, że warto zainwestować w nowoczesne rozwiązania, by poprawić jakość powietrza wokół nas?
Zacznę od tego, że wymiana pieca nie jest już przejawem nowoczesności właściciela. Przeciwnie, w odbiorze społecznym to używanie kopciucha, zatruwanie swojej rodziny i sąsiadów staje się już sprawą wstydliwą - i bardzo dobrze. Na szczęście wymiana pieca jest sprawą coraz prostszą, w dużej mierze dzięki współfinansowanym przez Małopolskę stanowiskom ekodoradców, którzy pomagają wybrać z całego wachlarza dofinansowań rządowych i programów lokalnych najbardziej korzystne oraz złożyć wniosek, co dotychczas było kłopotliwe dla niektórych osób. Są jednak gminy bez ekodoradców - i dla ich mieszkańców także mam dobre informacje: Małopolski Program Ochrony Powietrza zobowiązuje wszystkie gminy do utworzenia punktu obsługi najpopularniejszego polskiego programu dotacyjnego dla osób wymieniających piece pod nazwą Czyste Powietrze. Samych nowoczesnych urządzeń grzewczych jest także coraz więcej, ceny stały się więc bardzo konkurencyjne, a instalatorzy - sprawni i fachowi. Także odnawialne źródła energii, jak panele fotowoltaiczne i pompy ciepła, do których montażu gorąco zachęcamy, są relatywnie coraz tańsze, można na nie pozyskać dopłatę, a spadek opłat odczuwa się potem bardzo przyjemnie. Jednak w mojej opinii kluczowym powodem wymiany pieca powinno być zdrowie i życie najbliższych. Jeśli ktoś się waha - niech poczyta o schorzeniach wywoływanych przez smog od wad serca i układu oddechowego przez dokuczliwe alergie, po gorszy rozwój intelektualny i fizyczny najmłodszych.

Wokół Krakowa, ale i na jego obrzeżach jest wiele nowych domów, w których zainstalowano kominki. Jak wiadomo - w samym Krakowie jest zakaz palenia. A jak wygląda sytuacja w innych miejscowościach? Czy za kilka lat nie zapalę sobie suchym drewnem w mroźny grudniowy dzień?
Ta przyjemność absolutnie nie zostanie pani zabrana - pod warunkiem że w sąsiedztwie nie będzie zbyt wielu kopcących pieców węglowych. To dlatego, że Program Ochrony Powietrza wprowadził dla Małopolski zakaz używania kominków wyłącznie w dni, kiedy normy czystego powietrza zostają przekroczone. Im więc lepsze powietrze w danym powiecie - tym mniejsza szansa, że właściciele kominków - podkreślę, palący suchym drewnem - zostaną zmuszeni do ich wygaszenia.

Trzeba to powiedzieć głośno. Małopolska jest liderem, jeżeli chodzi o walkę o czyste powietrze. Będzie Pan dumny podczas II edycji Szczytu Klimatycznego TOGETAIR 2021? Czym Pan się szczególnie pochwali?
Jestem dumny z Małopolan zawsze, ale najbardziej chyba z tego, że mieszkańcy naszego regionu wykazują się największą świadomością ekologiczną w całym kraju. Wynika to zarówno z badań Polskiego Instytutu Ekonomicznego, jak i ubiegłorocznego sondażu przeprowadzonego dla Zarządu Województwa Małopolskiego przez IBRiS. Bardzo się cieszę także z faktu, że Małopolska, jako jedyny region w Europie, realizuje dwa unijne projekty zintegrowane LIFE. Do LIFE-IP „Małopolska w zdrowej atmosferze” dołączył w tym roku LIFE-IP EKOMAŁOPOLSKA „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Energii i Klimatu”. To bardzo ważne, bo jednym z największych wyzwań, przed którymi staje Małopolska, jest sprawiedliwa transformacja energetyczna regionu. Intensywne działania na rzecz pozyskania na ten cel środków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji już trwają.

Za ile lat będziemy oddychać w Małopolsce pełną piersią?
Jeśli wszyscy mieszkańcy naprawdę zaangażują się w wymianę kopciuchów, zgodnie z Programem Ochrony Powietrza stężenie pyłów zawieszonych w atmosferze osiągnie bezpieczne poziomy już w roku 2023, a rakotwórczego benzo(a)pirenu - w roku 2026. Ważne jest jednak, abyśmy faktycznie zjednoczyli się w walce o czyste powietrze i nie odkładali działań na nieokreśloną przyszłość.