TOPR działa w Tatrach już od 113 lat. Jego początki nie były łatwe. Pionierskie czasy na archiwalnych zdjęciach

29 października 1909 roku uważa się za oficjalną data powstania TOPR. Wtedy został zatwierdzony statut pogotowia przez galicyjskie Namiestnictwo we Lwowie. A błękitny krzyż na białym polu z umieszczonymi pod nim gałązkami kosówki stał się oficjalnym znakiem formacji.

11 grudnia 1909 roku wybrany został zarządu TOPR. Prezesem został dr Kazimierz Dłuski - szwagier Marii Skłodowskiej-Curii. Naczelnikiem Straży Ratunkowej mianowano Mariusza Zaruskiego, a jego zastępcą - Klemensa Bachledę. Początkowo zaprzysiężonych zostało 11 członków. Pierwszą siedzibą TOPR-u był Dworzec Tatrzański przy Krupówkach. Tekst przysięgi składanej przez nowych członków opracował Mariusz Zaruski. Jej treść do dzisiaj pozostała niezmieniona, a nowi członkowie TOPR powtarzają formułę od ponad wieku:

Dobrowolnie przyrzekam pod słowem honoru, że póki zdrów jestem, na każde wezwanie naczelnika lub jego zastępcy – bez względu na porę roku, dnia i stan pogody – stawię się w oznaczonym miejscu i godzinie(...) i udam się w góry w celu poszukiwań zaginionego i niesienia mu pomocy.

Starania o utworzenie TOPR miały miejsce już na przełomie 1907 i 1908 roku. To Austriacy nie chcieli wyrazić na to zgody. Przez krótki czas nielegalnie funkcjonowała nawet „Straż Ratunkowa”. To była namiastka TOPR do czasu oficjalnego powstania i legalizacji stowarzyszenia. Już we wrześniu 1908 roku przeprowadzono pierwszą, poważną, zorganizowaną akcję ratunkową sprowadzając turystę z Buczynowych Turni. Do czasu oficjalnego zarejestrowania TOPR przeprowadzono jeszcze 7 akcji ratunkowych.

Władze austriackie wyraziły zgodę na powołanie stowarzyszenia dopiero po tragicznej śmierci Mieczysława Karłowicza. Ten znany kompozytor i miłośnik Tatr zginął 8 lutego 1909 roku w lawinie pod Małym Kościelcem. To on był jednym z inicjatorów powstania TOPR. Karłowicza zaliczono pośmiertnie do członków założycieli.

Dzięki stowarzyszeniu znacznie poprawiło się bezpieczeństwo w górach. Nie tylko ze względu na akcje ratownicze. Toprowcy szybko się zorientowali, że lepiej jest zapobiegać wypadkom, informując turystów o potencjalnych niebezpieczeństwach. W tym czasie poczyniono spore postępy w przewidywaniu schodzenia lawin i występowania innych zjawisk niebezpiecznych dla turystyki górskiej.

TOPR kontynuował działalność nieprzerwanie przez lata II Rzeczpospolitej i okupacji. Wielu członków straciło życie na frontach wojen światowych, część zginęła w obozach koncentracyjnych, a część zaginęła bez śladu. Zawsze jednak TOPR realizował swe podstawowe zadania - ratowania w górach wszystkich, którzy potrzebowali pomocy - w czasie II Wojny Światowej pod nazwą „Freiwillige Tatra Bergwacht Zakopane TOPR”, a od 1952 do 1991 w ramach struktur GOPR jako Grupa Tatrzańska.

Dzisiejszy TOPR to nowoczesna, profesjonalna organizacja ratownicza zatrudniająca wysokiej klasy specjalistów ratownictwa górskiego wspieranych przez dobrze wyszkolonych ochotników. Specyfiką TOPR jest prowadzenie wszelkich form ratownictwa górskiego - poczynając od ratownictwa na zorganizowanych terenach narciarskich, przez ratownictwo jaskiniowe wraz z działaniami nurkowymi i pirotechnicznymi, ratownictwo ścianowe i lawinowe wraz z psami lawinowymi, po ratownictwo z powietrza.