Uciekają w fantastykę, a później od literatury

Co wykształca w dzieciach nawyk czytania? Dlaczego z wiekiem rzadziej sięgają po książkę? Opublikowany przez Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) raport „Badania czytelnictwa dzieci i młodzieży” przynosi kilka istotnych wniosków.

– Zapytaliśmy dzieci, dlaczego nie czytają? Ich odpowiedź tylko z pozoru jest prosta: „Szkolna lektura jest nudna”. Wniosek z badań musi niepokoić. Choć wiemy, co dzieci lubią czytać, to nie robimy wiele, by podtrzymać w nich zainteresowanie książką – mówi prof. Krzysztof Biedrzycki z Pracowni Języka Polskiego IBE.

W przeprowadzonym po raz trzeci badaniu wzięło udział ponad 3,5 tys. uczniów ostatnich klas szkół podstawowych i gimnazjów z całej Polski. Po raz pierwszy ankieta objęła szóstoklasistów. Ujawniło to relację: czytelnictwo mocno spada z przejściem do gimnazjum.

W podstawówce pięć procent dwunastolatków w ogóle nie sięga po książkę, gdy w gimnazjum liczba nieczytających rośnie do 14 procent. Dla porównania, badania czytelnictwa przeprowadzone wśród Polaków powyżej 15. roku życia przez Bibliotekę Narodową w 2012 roku pokazały, że 60,8 proc. ankietowanych nie miało w ciągu roku kontaktu z żadną książką (od kucharskiej po literaturę piękną).

Dziś statystyczny piętnastolatek czyta kilkanaście książek rocznie. 15 procent z nich czyta codziennie. Co wybierają?

Uczniowie ostatnich klas szkoły podstawowej i gimnazjum sięgają po książki z gatunku fantastyki. Najczęściej bohaterami są ich rówieśnicy. Chłopcy najrzadziej sięgają po powieści obyczajowe, ale szybciej niż dziewczynki wybierają fantastykę dla dorosłych.

Zauważalnie, według raportu, wzrosła wiedza dzieci na temat światowych bestsellerów literackich. Czerpią ją przede wszystkim z internetu. Polska literatura nie cieszy się jednak wielką popularnością. Do dziesiątki ulubionych autorów wśród młodzieży trafiło tylko dwóch Polaków.

Młodsi ankietowani wybrali Andrzeja Maleszkę („Magiczne drzewo”), starsi Andrzeja Sapkowskiego („Wiedź­min”). Niemal wszyscy przeczytali historię Harry’ego Pottera, sagę o wampirach „Zmierzch”, a także „Władcę pierścieni” i „Hobbita”. Co czyni z fantastyki książkowy hit? Potrzeba ucieczki od realności?

– Popularność fantastyki na całym świecie wynika przede wszystkim z charakteru kampanii promocyjnych. Są agresywne i przez to skuteczne. Szczególnie, jeśli towarzyszy im ekranizacja książki – twierdzi Biedrzycki.

Niestety, uciekając w fantastykę, dzieci przestają sięgać po inne książki i powoli oddalają się od literatury. Odpowiedzialni za ten stan ­– według raportu – są rodzice i nauczyciele młodzieży. Nawyk czytania nabywamy w domu, a rodzinna biblioteczka jest wciąż pierwszym źródłem ksią­żek.

– Ważne, żeby z dzieckiem rozmawiać o książkach. Z wiekiem przychodzi chęć poznania domowych zbiorów literatury. Badania pokazują, że więcej czytają dziewczynki niż chłopcy. Jednak różnica znika tam, gdzie rodzice rozmawiają z synami o książ­­kach – mówi Bied­rzycki. Badania wskazują też, że liczba książek w wielu polskich domach bywa zastraszająco niska. – Aż w 40 proc. do­mów dwunasto­latków i 38 proc. piętnastolatków znajdują się ubogie, liczące do 50 książek zbiory – twierdzi dr Zofia Zasacka z Pracowni Języka Polskiego IBE, koordynująca badania.

Wpływ na zmianę poziomu czytelnictwa wśród młodych mogliby mieć nauczyciele, gdyby zapytali uczniów wprost, dlaczego dana książka ich nudzi i wyszli naprzeciw ich oczekiwaniom.

– Kanon lektur jest elastyczny, ale wielu nauczycieli panicznie boi się go zmieniać. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby najpierw zadać lekturę „Harry’ego Pottera”, a dopiero potem sięgnąć po literaturę klasyczną. Dzieci często się zrażają, bo nie rozumieją języka. Zrażają się skutecznie – twierdzi Biedrzycki. Najbardziej przystępny dobór lektur nie zagwarantuje jednak, że dziecko sięgnie w przyszłości po książkę. W tym roku rozpoczęły się pierwsze w Polsce badania mające sprawdzić, jaki wpływ na rozwój dziecka ma czytanie od urodzenia. Wyniki badań Fundacji „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” poznamy w przyszłym roku.

[email protected]