Uroda maszkaronów

Okazała budowla zabytkowego zespołu ratusza, z charakterystyczną attyką ceglaną, kamiennymi sterczynami i maszkaronami, podobna jest do krakowskich Sukiennic

   Autorami programu są konserwatorzy dzieł sztuki Barbara Dworaczyńska i Tomasz Dworaczyński. Zabytek, choć położony w centrum miasta, należy do marszałka Małopolski. W obiekcie zgromadzono dzieła sztuki i cenne przedmioty należące do rodu Sanguszków. Pieczę nad nimi sprawuje Muzeum Okręgowe. Podjęta w II połowie XVI wieku przebudowa, która zdecydowała o dzisiejszym, renesansowym stylu ratusza, zmierzała do poszerzenia wnętrza, równocześnie została podyktowana chęcią przyozdobienia i przydania obiektowi charakteru reprezentacyjnego, godnego mieszkańców bogatego i kwitnącego miasta, zarządzanego przez władze miejskie dbające o sprawy społeczne. Nie bez znaczenia była rola mecenatu hetmana Jana Tarnowskiego.

Koronka wokół gzymsu

   Ratusz jako dzieło architektoniczne budził podziw wielu pokoleń. Zachwycali się nim artyści, znany jest m.in. rysunek budowli wykonany przez Stanisława Wyspiarskiego, a także historycy sztuki. Przemysław Trzeciak w książce pt "1000 tajemnic architektury" wspomina, jak to włócząc się po mieście, nagle spostrzegł ratusz: "Harmonijna bryła o doskonałych proporcjach - ani nie przysadzista, ani za smukła, z wyraźnie zaznaczonymi podziałami poziomymi i delikatną koronką obiegającą dokoła gzymsu - została wspaniale wymodelowana przez słońce. Odcinki gzymsów, które jak klamry spinały okna, wydatny gzyms koronujący bryłę, nisze zamknięte półkoliście w wysokim ceglanym murze, który tyle uroku dodawał budowli - wszystko to grało głębokimi cieniami. Dachu nie było widać".
   Nic dziwnego, okazała budowla zabytkowego zespołu, z charakterystyczną attyką ceglaną z kamiennymi sterczynami i maszkaronami, podobna jest do krakowskich Sukiennic. Udział w przebudowie obydwu zabytków przypisywano Janowi Padovano. I jedna, i druga budowla jest znakiem szczególnym obydwu miast, fotografowanym, malowanym, opisywanym. A zatem tarnowski ratusz to dzieło wyjątkowe, wymagające wielu zabiegów konserwatorskich. Obiekt pozostaje w rękach muzeum.
   Dyrektor Adam Bartosz zabiega o fundusze. Prace rozpoczęto od wymiany stropu w Sali Pospólstwa ze zbiorem słynnych sarmackich portretów. Drewniana konstrukcja zastąpiła szklane kasetony z okresu, gdy modyfikowano wnętrze zabytku, nie według kanonów sztuki a "widzimisię". W ub. roku wymieniono wszystkie okna, nowoczesne, przystosowane do tego typu obiektu i jego funkcji. W tym roku przyszła kolej na maszkarony. - Grzebień attyki tworzą ceglane postumenty zwieńczone profilowanymi czapami z wapienia pińczowskiego, z umieszczonymi na nich na przemian 14 maszkaronami i 15 wazonami, nazwanymi sterczynami, również z wapienia pińczowskiego - _wyjaśnia Barbara Dworaczyńska.
   Podczas remontu ratusza przeprowadzonego w latach 1925-29 skoncentrowano się na pracach przy wieży i attyce. W 1926 roku zniszczone oryginalne maszkarony i sterczyny wymieniono na kopie wykonane w wapieniu pińczowskim przez tarnowskiego kamieniarza i architekta Bronisława Kulkę. Oryginały złożono w magazynach muzealnych. - Z inicjatywy prof. Józefa Dutkiewicza i według jego koncepcji w latach 1962-68 krakowskie PKZ wykonały remont konserwatorski ratusza z adaptacją na cele muzealne - przypomina Barbara Dworaczyńska. - Zadbano również o przywrócenie ratuszowi oryginalnych maszkaronów na attyce. Kopie maszkaronów zdemontowano i przewieziono na plac przy muzeum, a oryginały, po wcześniejszych zabiegach konserwatorskich, które w 1967 roku wykonał zespół artystów plastyków: J. Winiarski, J. Wajda, P. Wojtyna, J. Borzęcki, osadzono na attyce. Konserwacja oryginalnych maszkaronów miała charakter zachowawczy i polegała na utrwaleniu osłabionego wapienia i retuszu drobnych ubytków zgodnie z koncepcją prof. J. Dutkiewicza.Podczas obecnych oględzin zauważono, że 3 rzeźby maszkaronów spośród 13 to kopie wykonane przez B. Kulkę. Jeden z brakujących oryginałów zdobi klatkę schodową w ratuszu, a dwa pozostałe prawdopodobnie nie zachowały się lub były w bardzo złym stanie, dlatego postanowiono pozostawić te trzy kopie wśród pozostałych, oryginalnych. Program przewidywał konserwację sterczyn wraz z rekonstrukcją brakujących elementów. Okazało się jednak, ze oryginalne sterczyny zachowały się w nikłym procencie, dlatego postanowiono pozostawić naattyce ich kopi_e.
   W następnych latach nie podejmowano już żadnych prac, aura i miejskie zanieczyszczenia zrobiły swoje. Duże znaczenie w niszczeniu obiektu miało oddziaływanie agresywnego środowiska przemysłowego Tarnowa. Stopień zniszczenia poszczególnych elementów jest różny i zależy w głównej mierze od rodzaju materiału oraz miejsca ekspozycji. Niemal doszczętnie zniszczony jest maszkaron na ścianie zachodniej.

Trwałe ślady rusztowań

   Podjęte prace realizowane są w oparciu o wspomniany program. - Fundusze - tłumaczy dyrektor Adam Bartosz - pochodzą z kontraktu wojewódzkiego, połowę kwoty przeznacza marszałek, połowę budżet państwa. Obecne prace konserwatorskie to dopiero początek robót, w następnej kolejności przewiduje się wymianę wszystkich instalacji, przebudowę węzła sanitarnego, konserwację XVI-wiecznych malowideł i izolację fundamentów.
   Muzeum i władze województwa podejmują wiele starań, by ratusz, uznawany za symbol miasta, zachwycał swoją świetnością. Grozę wywołują zauważalne niemal codziennie przejawy wandalizmu. - Młodzi ludzie ostrymi narzędziami niszczą zabytkową XVI-wieczną kamieniarkę - _mówi Adam Bartosz - _wieczorem rozgrywają mecze, celując piłką w tarczę ratuszowego zegara. Niemal codziennie pracownicy zmywają pomyje wylewane właśnie przed ratuszem. Straż miejska jest bezsilna.
KRZYSZTOFA BIK-JURKOW
Fot.: autorka