W aptece - święto...

Koniec września był dla lekarzy i aptekarzy szczególnie uroczysty. W ostatnich dniach miesiąca przypada bowiem uroczystość świętych Kosmy i Damiana - patronów medycyny i farmacji.
   
   Ich kult rozwijał się od przełomu V i VI wieku. W wieku X święci Kosma i Damian decyzją Kościoła rzymskiego zostali uznani za patronów lekarzy i tych, którzy z nimi współpracują w samarytańskiej posłudze ludziom cierpiącym. W roku 1311 słynne Kolegium Świętych (College de Saint Côme), zrzeszające lekarzy i chirurgów, obrało sobie świętych braci na swoich patronów. Następne było Londyńskie Towarzystwo Aptekarzy (The Society of Apothecaries of London) powstałe w roku 1619.

Kraków czcił patronów

   Kult świętych Kosmy i Damiana stosunkowo szybko dotarł do Polski. Oto jak podaje Jan Długosz, w 1335 r. na uniżoną prośbę magistra Marcina - kantora i kanonika krakowskiego będącego także lekarzem (physicus) - biskup krakowski Jan Grotkowicz wzniósł ołtarz świętych Kosmy i Damiana w katedrze na Wawelu.
   W Krakowie od XV wieku _Facultas Medica Academiae Cracoviensis _czcił swoich patronów w sposób szczególny - oto dnia 27 września dziekan wzywał członków wydziału na uroczyste nabożeństwo w kościele oo. Franciszkanów. Trzysta lat później podobnie świętowano w Warszawie w katedrze św. Jana.

Kim byli Kosma i Damian

i czym zasłużyli sobie na ten szczególny kult wśród aptekarzy i lekarzy? Byli braćmi bliźniakami pochodzenia arabskiego, żyjącymi na przełomie III i IV w. w miasteczku Aigai w Cylicji. Zgodnie ze współczesną nomenklaturą, uważani byli za lekarzy, choć zapewne musieli pełnić także funkcje lekoznawców, bo profesja aptekarza jeszcze nie była wówczas znana. W ich czasach działali herbarii - zielarze i farmakopole - wędrowni sprzedawcy leków, prawdopodobnie tym także musieli się zajmować Kosma i Damian. W swojej praktyce lekarskiej bracia korzystali z doświadczeń aleksandryjskiej Szkoły Medycznej, dlatego zapewne jako diaiteikes stosowali w leczeniu diety, jako cheirurgikeis dokonywali prostych zabiegów chirurgicznych, a ponadto posługiwali się lekami pochodzenia roślinnego i zwierzęcego jako pharmakeutikeis.
   Kosma i Damian byli chrześcijanami. W myśl wyznawanych zasad prowadzili swoją praktykę w sposób bardzo nietypowy - nie pobierali bowiem żadnych opłat za terapię, budząc tym samym szacunek i podziw wśród pacjentów, a niechęć wśród innych lekarzy i w kręgach ludzi zbliżonych do cesarskiego dworu. Z powodu swoich działań bracia zyskali przydomek Anargyroi, czyli tacy, którzy leczą bez srebra (z greckiego an - bez, argyreos - srebrny). Niestety, działalność Kosmy i Damiana zbiegła się w czasie z falą prześladowań chrześcijan przez cesarza Dioklecjana. Lekarze zostali więc pojmani i zginęli śmiercią męczeńską w roku 303 n.e. w swoim rodzinnym mieście.

Tradycja się odradza

   Na ikonach Kosma i Damian trzymają w rękach nie różniące się między sobą przedmioty liturgiczne. W Kościele rzymskim nie istniała tak rygorystyczna tradycja malarska, dlatego świętych przedstawiano z atrybutami ich przynależności zawodowej. Święty Kosma trzyma naczyńko szklane przeznaczone do badania moczu, które w II w. n.e. wprowadził Klaudiusz Galen - słynny lekarz rzymski. Zaś św. Damian trzyma puszkę apteczną lub moździerz jako symbole zawodu aptekarza. W późniejszych czasach wizerunki świętych zaczęły się pojawiać także w aptekach.
   Tradycja uroczystych obchodów święta patronów aptekarzy i lekarzy utrzymała się w Polsce do okresu międzywojennego. Po nacjonalizacji aptek w latach 50. święci Anargyrzy, będący symbolem pewnej postawy życiowej, stracili miejsce w powojennej aptece państwowej, dopiero dziś tradycja powoli się odradza.
Twój zaprzyjaźniony Aptekarz