W ciszy pustkowia

Fot. Waldemar Bałda

Bo dziś nie da się powiedzieć o Jasielu, że to wieś o interesującej przeszłości, powstała w połowie XVI stulecia na prawie wołoskim, będąca kiedyś własnością królów Polski, a po rozbiorach - wiedeńskich cesarzy; że jej mieszkańcy, pijący wodę wprost ze źródlisk Jasiołki (wpadającej do Wisłoki, pośredniego dopływu Wisły), są potomkami żyjących w podziwu godnej symbiozie Łemków i Polaków (niektórzy spośród jednych i drugich mieli w sobie również krew węgierską); że to dobry punkt wypadowy do wycieczek na południowe, nieoddzielone już (dzięki układowi z Schoengen) granicą, stoki Beskidu Niskiego. Nie da się, gdyż Jasiel nie istnieje. Po wsi, zamieszkanej u szczytu rozwoju przez blisko pół tysiąca osób, przetrwały tylko nikłe ślady. Najpiękniejszy i najważniejszy obiekt, drewniana cerkiew, powstała z dwukrotnie rozbudowywanej (w 1825 i 1934) kaplicy z 1725 r., uległa zniszczeniu w 1945 r.
Jasiel przestał istnieć po II wojnie światowej, kiedy na mocy dyktatu wschodniego hegemona przemieszczano na wschód ludność ukraińską. Na Jasiel zresztą realizatorzy wysiedleń byli szczególnie cięci: kojarzyła się bowiem z egzekucją żołnierzy ze strażnicy Wojsk Ochrony Pogranicza oraz wspomagających ich milicjantów, dokonaną w marcu 1946 r. przez przeważające liczebnie oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. Około 100 Polaków, próbujących ewakuować się z zagrożonego terenu, wpadło wtedy w ręce UPA. Z życiem uszły nieliczne jednostki.
Po wysiedleniu wsi nigdy nie doszło do przywrócenia życia na pustkowia. Coś próbowali zrobić działacze turystyczni z PTTK, wytyczający w bezludnym Beskidzie szlaki i budujący schroniska, trochę pól uprawiano siłami więźniów, odbywających wyroki w półwolnościowych gospodarstwach rolnych, podległych resortowi sprawiedliwości. Ale od upadku PRL i to się skończyło.
Dziś więc trudno tam spotkać żywego ducha - chyba, że do Jasiela zjadą kombatanci i funkcjonariusze Straży Granicznej, pamiętający o ofiarach bratobójczych walk z lat tuż po zakończeniu II wojny światowej, albo byli akowcy, pragnący uczcić kurierów beskidzkich. Wtedy pod pomnikami - jeden upamiętnia wopistów, drugi kurierów - odbywają się uroczystości, jest jakiś ruch. Na co dzień natomiast - pusto i głucho. Czasem przerwę w wędrówce niebieskim szlakiem granicznym z Barwinka zrobią sobie turyści i rozbiją namioty na ładnie urządzonym oraz pięknie usytuowanym polu biwakowym - tylko wtedy na odludziu słychać jakieś głosy. Ale gdy wyruszą w dalszą drogę do Nowego Łupkowa, znów zapada cisza. Skądinąd wskazana, jako że niemal całe grunty Jasiela są objęte ochroną jako rezerwat przyrody "Źródliska Jasiołki"... (WALD)