W domowym mikroklimacie

Dodatnia jonizacja często pojawia się w pomieszczeniach, gdzie funkcjonują urządzenia elektryczne Fot. Ingimage

Jakość życia tak wielkiej populacji w zurbanizowanym środowisku kształtowana jest między innymi przez czynniki biologiczne, chemiczne i fizyczne, które mają silny wpływ na ludzkie zdrowie.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), odnosząc się do tych problemów, przyjęła definicję tzw. zdrowia środowiskowego.

W Europie priorytety zdrowia środowiskowego dotyczą między innymi zanieczyszczeń pyłowych powietrza, oceny ryzyka chemicznego i związanych z tym oddziaływań toksykologicznych, czy wpływu na zdrowie jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych. Uprzemysłowienie i rozbudowana sieć komunikacyjna generują w miastach szkodliwe dla zdrowia substancje.

Zakłady przemysłowe emitują do powietrza tlenki azotu, dwutlenek siarki, tlenki węgla, pyły, niektóre metale ciężkie, paleniska domowe i lokalne kotłownie, czy małe zakłady przemysłowe - głównie dwutlenek siarki i pyły, a motoryzacja tlenki węgla i azotu oraz metale ciężkie.

Na obszarze Małopolski zanieczyszczone są wszystkie większe miasta, ale wśród nich najbardziej Kraków i Zakopane.

Kraków, ze względu na ukształtowanie terenu jest bardzo źle przewietrzany, ma słabą wentylację naturalną. Często panuje tu tzw. cisza atmosferyczna - wiatr w ogóle nie wieje, albo wieje z niewielką prędkością - do 2 metrów na sekundę, natomiast emisja zanieczyszczeń do atmosfery trwa nieustannie.

Podczas spalania węgla w domowych paleniskach wydzielany jest do atmosfery dwutlenek węgla i dwutlenek siarki, który w połączeniu z wodą (deszcz, mgła) daje kwas siarkowy. Występowanie w powietrzu kwasu siarkowego może wywoływać podrażnienia oczu, górnych dróg oddechowych, a przy dłuższym działaniu nawet choroby nowotworowe. O ile możemy bronić się przed zanieczyszczeniami poprzez likwidację palenisk przydomowych, o tyle niewykonalne jest ograniczenie komunikacji, liczby samochodów, których stale przybywa.

Występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia dotyczy nie tylko miejsca pracy, czy środowiska komunalnego, ale również naszych domów i mieszkań, które nie są wolne od różnego rodzaju zagrożeń. Często mówimy o mikroklimacie pomieszczeń. Co wpływa na jego kształt?

Jednym z istotnych czynników jest jonizacja powietrza. Jonizacja ujemna działa na ludzi korzystnie, w przeciwieństwie do dodatniej, która może powodować różnego rodzaju zaburzenia w stanie zdrowia. Dodatnia jonizacja pojawia się bardzo często w pomieszczeniach, gdzie funkcjonują rozmaite urządzenia elektryczne. Mówimy, że tworzy się w takich warunkach

elektrosmog,

inaczej smog elektromagnetyczny. Emisja sztucznego promieniowania elektromagnetycznego (zaburzenia pola elektromagnetycznego) do środowiska wiąże się w tym przypadku z występowaniem promieniowania o różnej częstotliwości, emitowanego przez urządzenia takie jak na przykład.: radio, telewizor, komputer, konsola do gier, lodówka, kuchenka mikrofalowa, telefon komórkowy, suszarka do włosów itp.
Promieniowanie związane jest z jakimkolwiek napięciem czy przepływem prądu. W przestrzeni pozadomowej źródłem promieniowania mogą być np. linie energetyczne, stacje nadawcze, samochody, pociągi.

Elektrosmog jest szczególnie groźny w pomieszczeniach zamkniętych, słabo przewietrzanych, zwłaszcza w chłodnych porach roku. O jego wpływie na zdrowie człowieka można mówić na podstawie licznych obserwacji osób szczególnie wrażliwych na emisje elektromagnetyczne, czy kombinacje pól i czynników środowiskowych. Okazuje się, że niektóre osoby pod wpływem działania nawet słabych pól elektromagnetycznych odczuwają m.in.: bóle głowy, zaburzenia snu, wahania ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia równowagi, osłabienie, zmęczenie nieadekwatne do wysiłku, dochodzi u nich do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego, zaburzeń immunologicznych, do zmiany obrazu krwi. W nielicznych przypadkach mówi się także o związku elektrosmogu z powstawaniem chorób nowotworowych.

Niestety, dotychczas nie wyznaczono jednolitych norm dla pól elektromagnetycznych, co pozwoliłoby ustalić stopień czynnika ryzyka dla człowieka. W związku z tym najlepiej jest kierować się prostą zasadą, że im większa odległość od źródła promieniowania, im mniejsze jego natężenie i czas oddziaływania, tym bardziej ograniczymy niekorzystne wpływy. Ważne jest także unikanie koncentrowania w jednym, zwłaszcza małym pomieszczeniu, słabo przewietrzanym, dużej ilości urządzeń emitujących pole elektromagnetyczne. Pozostawianie urządzeń elektronicznych na tzw. opcji oczekiwania powoduje, że nadal pobierają prąd i generują elektrosmog. Na mikroklimat pomieszczeń składają się także

zanieczyszczenia

organicznymi i nieorganicznymi związkami chemicznymi, które szybko kumulują się w pomieszczeniach zamkniętych. Dlatego też duży nacisk trzeba położyć na dobór odpowiednich, "zdrowych" farb, klejów, wykładzin, mebli pozbawionych szkodliwych dla człowieka związków.

Rośliny w mieszkaniu mogą mieć także wpływ na nasze zdrowie. Wprawdzie niektóre kwiaty doniczkowe wytwarzają lotne substancje likwidujące drobnoustroje, które unoszą się w powietrzu, ale trzeba pamiętać, że rośliny w dzień potrzebują do życia tlenu, natomiast w nocy wydzielają dwutlenek węgla. Nie należy więc dekorować sypialni licznymi doniczkami z bogatym ulistnieniem i kwiatostanem, bo może to pogarszać jakość powietrza i zakłócać sen.

Mikroklimatem pomieszczeń, zajmują się głównie inżynierowie, projektujący m.in. budynki użyteczności publicznej i znajdujące się w nich urządzenia. W projektach uwzględniają warunki termiczne, wilgotnościowe, a także inne parametry: hałas, promieniowanie jonizujące, elektromagnetyczne, zanieczyszczenie powietrza, temperaturę, wilgotność. Mikroklimat powinien zapewnić użytkownikowi komfort termiczny - przez cały rok temperaturę wynoszącą ok. 22-24 st. C, czyli optymalną dla naszego organizmu. Wilgotność względna powietrza nie powinna spadać poniżej 30 proc. Jeśli jest niższa, dochodzi do przesuszenie górnych dróg oddechowych, a w następstwie tego do częstych infekcji, nawracających chorób, problemów ze strunami głosowymi itd. W pomieszczeniach domowych wilgotność względna powinna wynosić przynajmniej 40 proc. (należy stosować np. nawilżacze powietrza).

Hałas i światło

Domowe środowisko może być zanieczyszczone również hałasem, nadmierną emisją dźwięków. Hałas bezpośrednio oddziałuje na narząd słuchu. Jego szkodliwość zależy nie tylko od poziomu ciśnienia akustycznego, lecz także czasu narażenia na odbieranie głośnych dźwięków. Powyżej 36 dB odczuwamy podenerwowanie i zmęczenie, a powyżej 85 dB, przy długiej i częstej ekspozycji może dojść do rozwoju różnych chorób. Hałas w granicach 85-130 dB przyczynia się u niektórych osób do powstania: nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, wrzodów żołądka i dwunastnicy, stanów nerwicowych, ubytku słuchu (np. tramwaj w ruchu - 90 dB, dyskoteka - 100-120 dB).

Coraz częściej mówi się też o zanieczyszczeniu światłem, zwłaszcza w dużych miastach. Organizm człowieka jest genetycznie przystosowany do cykli aktywności i odpoczynku, które są związane ze światłem, zarówno słonecznym, jak i sztucznym.

Duży bodziec świetlny jest dla organizmu sygnałem, że ma być aktywny. Zwiększa się wtedy metabolizm, przemiana białkowa, przemiana materii.

Kiedy natomiast znajdziemy się w półmroku, organizm zaczyna się wyciszać. Spada metabolizm, nadchodzi czas na odpoczynek. Kiedy śpimy powinniśmy mieć ciszę i "spokój świetlny" (ciemno w pomieszczeniu). Najlepiej, żeby okno nie wychodziło na ulicę, gdzie świeci latarnia lub stale miga neon. Mózg musi się zregenerować i wypocząć.

Dr hab. Anita Bokwa, Zakład Klimatologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

Wysłuchała:

Danuta Orlewska

[email protected]