W "Żabim Kraju"

Pierwsze stawy w pobliżu Zatora powstały w XIII wieku

Zator leży we wschodniej części Kotliny Oświęcimskiej, nad Skawą, w pobliżu jej ujścia do Wisły, w województwie małopolskim. Liczy 3,6 tys. mieszkańców, jest niewielkim ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym. W pobliżu miasta znajduje się wielki kompleks stawów rybnych, który zajmuje około 20 proc. powierzchni gminy. W zamku w Zatorze mieści się Rybacki Zakład Doświadczalny Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie.
 W Zatorze jest też liceum ogólnokształcące oraz średnia szkoła rolnicza, a od 1987 roku działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Zatorskiej.

Wieś książąt opolskich

 Początki Zatora - wsi książąt opolskich - sięgają XII wieku. Po 1223 roku wieś stanowiła własność klasztoru Benedyktynek w Staniątkach. W 1292 roku książę cieszyński Mieszko nadał miejscowości prawa miejskie. Od 1445 miasto było stolicą księstwa zatorskiego. W 1494 roku książę Janusz IV sprzedał Zator wraz z księstwem Janowi Olbrachtowi. W mieście, przyłączonym w 1564 roku do ziemi krakowskiej, mieściło się starostwo niegrodowe; z czasem rozwinęło się tu rzemiosło (szewstwo, tkactwo, garbarstwo), handel (jarmarki, targ i komora celna) oraz gospodarka rybna.
 Gospodarce rybnej sprzyjały korzystne warunki do tworzenia stawów; w szerokich i podmokłych dolinach Wisły i Skawy (rzeki często zmieniały koryta i zostawiały wiele starorzeczy). Pierwsze stawy w pobliżu Zatora powstały już w XIII wieku, ale gospodarkę rybną na szerszą skalę zaczęto prowadzić dopiero w XVI wieku (po przejęciu księstwa przez króla polskiego) z inicjatywy starosty zatorskiego i oświęcimskiego Mikołaja Szydłowieckiego.
 Ryby łowiono przede wszystkim na potrzeby dworu królewskiego, a nadwyżki - spore - sprzedawano. Choć po szwedzkim "potopie" stawy zatorskie wyraźnie podupadły, to mieszkańców tych okolic nadal nazywano "karpikami" lub "karpianami", a okolice Zatora zyskały miano "Żabiego Kraju".

Galicyjski karp

 Odnowienie rybactwa zatorskiego nastąpiło pod koniec XIX wieku, a to za sprawą ówczesnego pełnomocnika dóbr zatorskich Michała Naimskiego. Naimski przywrócił nawadnianie stawów za pomocą kanałów, wprowadził hodowlę szlachetnej rasy karpia galicyjskiego, znacznie podniósł wydajność hodowli. Jego następca - Witold Czupryński - z powodzeniem kontynuował prace.
 W okresie międzywojennym nawiązano współpracę z katedrą rybołówstwa Wydziału Rolnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, a badania naukowe służyły lepszej działalności produkcyjnej. Obecnie Rybacki Zakład Doświadczalny prowadzi hodowlę i badania nad rybami w 200 stawach o łącznej powierzchni około 1300 hektarów oraz specjalizuje się w doskonaleniu metod żywienia i hodowli karpia (roczna sprzedaż około 450 ton); w mniejszym zakresie zajmuje się badaniami nad hodowlą szczupaka, lina i suma. Celom badawczym służą też 103 stawy w Laskowej pod Spytkowicami.

Ośrodek reformacji

 Od początku XVI wieku na przedmieściach Zatora osiedlali się Żydzi. W XVI i pierwszej połowie XVII wieku miasto stanowiło ośrodek reformacji. Podupadło po najeździe szwedzkim w XVII wieku. W 1711 roku ludność zdziesiątkowała zaraza, a w 1769 roku wielki pożar strawił dużą część zabudowy. W latach 1772-1918 miasto znajdowało się w zaborze austriackim.
 W 1833 roku Zator stał się własnością Aleksandra Potockiego. Potoccy i ich poprzednicy Wąsowiczowie zgromadzili w zamku ogromną kolekcję dzieł sztuki, pamiątek narodowych, bogaty księgozbiór i archiwum. Niestety, większość zbiorów nie dotrwała do dzisiaj. Część z nich przepadła za sprawą Augusta Potockiego, który przejął majątek po koniec XIX wieku, ale prawie w nim nie przebywał, pozwalając na rozproszenie pamiątek. Dzieła zniszczenia dokonali Niemcy w czasie II wojny światowej - część przedmiotów wywieziono, a księgozbiór spalono na dziedzińcu zamkowym.
 W drugiej połowie XIX wieku w Zatorze nastąpiło znaczne ożywienie gospodarcze. Wybudowano linię kolejową (1884 r.) ze Skawiny do Oświęcimia oraz nowy most nad Skawą. Powstały pierwsze murowane domy oraz budynki użyteczności publicznej, m.in. ratusz, poczta, apteka. W miasteczku pracowały dwie cegielnie i fabryka mydła. Po II wojnie światowej na Zaskawiu (dawnym folwarku) powstało willowe osiedle Morysina, a na przedmieściu oświęcimskim - osiedle Wojska Polskiego.

Opracowano w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego