Warownia w rezerwacie

W bajkowej krainie skał i zamków, niedaleko Pilicy, we wsi Smoleń znajdują się malownicze ruiny jednej z najokazalszych warowni rycerskich na szlaku Orlich Gniazd. Rozległy, kamienny zamek, latem praktycznie niewidoczny, tylko wiosną, jesienią i zimą, kiedy na drzewach nie ma liści, odsłania ogrom i potęgę murów.

Gródek na Biśniku

   Warownia zajmuje szczyt wysokiego (485 m n.p.m.) wzniesienia. Jej początki nie do końca są wyjaśnione. Według legendy, zamek istniał w tym miejscu już w XIII wieku. W 1300 r. miał zostać zdobyty i spalony przez wojska króla czeskiego Wacława II. Najprawdopodobniej jednak warownia została wzniesiona w pierwszej ćwierci XIV stulecia, być może za czasów Jana z Pilicy, kasztelana radomskiego (1341—1347), pierwszego poświadczonego źródłowo dziedzica tutejszych włości. Legenda natomiast, w świetle najnowszych badań, odnosić się może do reliktów gródka znajdującego się na pobliskim wzgórzu Biśnik.
   Nad ruinami kamiennej fortecy, zwanej w średniowieczu Pilicą, góruje cylindryczna wieża, o wysokości 16 metrów i średnicy 7,5 m. Przylegają do niej resztki murów zamku górnego (na planie zbliżonym do owalu), będącego najstarszą częścią założenia. Z biegiem czasu zamek rozbudowano. Jeszcze w XIV wieku powstało gospodarcze, pięcioboczne przedzamcze z gotycką ostrołukową bramą (zachowaną do dziś). W XVI stuleciu zamek przeszedł renesansową przebudowę. Także wtedy wzniesiono drugie prostokątne przedzamcze, z wykutą w skale studnią. Niestety, obecnie jest ono bardzo zrujnowane i słabo czytelne. Posępne zamczysko opuszczono około 1610 r., kiedy to Wojciech Padniewski wybudował w pobliskiej Pilicy nowy zamek — pałac w „stylu włoskim”.
   W 1655 r. jurajską warownię spustoszyli i spalili Szwedzi. Od tego czasu — nie odnawiana — popadała w coraz to większą ruinę. Z biegiem lat kruszyły się mury, a okoliczna ludność wykorzystywała zamek jak kamieniołom. Dopiero po wojnie przeprowadzono pierwsze prace zabezpieczające, zaś od 1997 r. prowadzone są badania archeologiczne.

Storczyki w ruinach

   Wśród zamkowych ruin coś dla siebie znajdą także miłośnicy przyrody. W 1959 r. stoki wzgórza o powierzchni 4,3 ha wraz z zamkiem uznane zostały za rezerwat krajobrazowy „Smoleń”. Obejmuje on zespół buczyny karpackiej, ponad 200—letnie okazy jawora i modrzewia, w ruinie zaś występuje storczyk obuwik pospolity.
   Zwiedzanie ruin zajmuje około godziny, zatem proponuję krótki spacer po okolicach Smolenia. W zależności od zainteresowań, ilości wolnego czasu i siły możemy udać się do Pilicy (szlak czerwony około 4 km). W tym pięknym miasteczku można dobrze i tanio zjeść, a także zobaczyć najlepiej zachowany w Polsce kompleks fortyfikacji bastionowych z połowy XVII wieku, otaczający pałac — zamek Padniewskich (przebudowany w XVIII w., niestety, zaniedbany i niedostępny dla zwiedzających).
   Miłośnikom jurajskich warowni polecam pieszą wycieczkę szlakiem czerwonym, około 6 km do ruin zamku w Bydlinie. Jeśli nie mamy ochoty na długie i męczące spacery, warto udać się do pobliskich Zegarowych Skał, by zachwycić się piękną przyrodą (szlak czerwony i niebieski — 2 km). Można też wybrać się do ruin zamku Ogrodzieniec (11 km) lub do jednego z najstarszych romańskich kościołów Małopolski w Gieble (około 7 km).
KAROL PŁOCICA
   Do Smolenia z Krakowa najlepiej dojechać samochodem drogą 778 do Wolbromia, a następnie 794 w kierunku Pilicy. Trasa liczy około 55 km, więc i miłośnicy dwóch kółek mogą wybrać się na wycieczkę. Zamek znajduje się po lewej stronie drogi, w odległości około 100 metrów (latem jest niemal całkowicie przysłonięty przez drzewa). Dojazd możliwy jest także PKS—em, ale trzeba się przesiąść w Wolbromiu, lub dojść do zamku niebieskim szlakiem, mijając malownicze Zegarowe Skały i Jaskinię Zegarową, w której — według legendy — w wigilię nocy świętojańskiej i Bożego Narodzenia dzwonią dzwony (około 9 km). Pod wzgórzem zamkowym znajduje się parking i pole biwakowe z miejscem na ognisko.