Wawel. XVII-wieczne tkaniny powróciły po konserwacji na ściany Kapitularza Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej

FLESZ - Kto wygra drugą turę?

Mowa o renowacji jedwabnego obicia ze ścian reprezentacyjnego pomieszczenia Kapitularza Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Jest to sala zebrań kanoników kapituły. W tekstach źródłowych sprzed kilkuset lat jedwabne obicie stanowiące dekorację kapitularza nazywane jest "jedwabną tapetą" czy "boazerią z tkaniną wschodnią".

Próby ratowania zabytkowych tkanin przez lata nie przynosiły większego efektu. Dopiero projekt, którego realizacja rozpoczęła się trzy lata temu, dał szansę zachowania obiektu. Przedsięwzięcie zrealizowano dzięki funduszom Unii Europejskiej, wkładowi Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, który stał się beneficjentem projektu, a także dofinansowaniu przyznanemu przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Koszt kilkuletniej konserwacji to prawie 3 mln złotych.

Nad realizacją projektu czuwała dr Natalia Krupa z Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego UPJPII, pracę specjalistów z Krakowa, Warszawy, Wrocławia organizowała Sabina Szkodlarska. A nadzorem konserwatorskim zamierzenie ze strony UPJPII objęła Anna Drzewiecka.

Już pierwszy etap prac – badań od strony historycznej - przyniósł wielkie zaskoczenie. Wcześniej uważano, że obicia ścian zostały wykonane w XVIII wieku na Bliskim Wschodzie. Podczas badań w ramach konserwacji okazało się, że są starsze niż uprzednio przypuszczano. Kompozycja wzorów, naleciałości stylowe, naśladownictwo układów kompozycyjnych pochodzących z okresu renesansu z II połowy XVI wieku pozwoliły określić wiek tkanin na początek XVII stulecia. Prace badawcze dowiodły też, że jest to dzieło włoskie, weneckie.

- To, że pochodzą z takiego źródła, nałożyło na konserwatorki tkanin jeszcze większe zobowiązanie – zwrócił uwagę ks. prof. Jacek Urban, dziekan Krakowskiej Kapituły Katedralnej.

Renowację przeszły - składające się na ten niezwykły zabytek - 53 bryty tkaniny o różnym wymiarze, zainstalowane w drewnianej boazerii. Stan zachowania tych wyjątkowej wartości tkanin był krytyczny: ubytki i przetarcia stwierdzono na 80 proc. całości powierzchni obić, co oznacza, że tylko 20 procent zachowało nienaruszoną strukturę.

Na stan zachowania tkanin wpłynęła wieloletnia ich ekspozycja w bardzo trudnych warunkach mikroklimatycznych. Efektem były rozległe zniszczenia, jak też przyspieszony proces starzenia się włókien naturalnych. Procesowi temu towarzyszyły stopniowa utrata wytrzymałości oraz elastyczności jedwabiu, który stał się kruchy i łamliwy, nieodporny na czynniki mechaniczne. Ponadto w kapitularzu na przestrzeni lat toczyły się rozmaite remonty, wykonywano przebudowy, dokonywano zmiany ogrzewania - to nie służyło tkaninom obiciowym. Również same tkaniny w przeszłości przechodziły wiele napraw i konserwacji, nie zawsze profesjonalnych.

- Ukazały nam się prace konserwatorskie niestety o różnym stopniu profesjonalizmu. Wtedy dopiero mogliśmy zaobserwować stopień zniszczeń faktyczny. Po odjęciu dawnych napraw, cerowań, przeszyć okazało się, że obiekt jest w 80 procentach zniszczony, z ubytkami całkowitymi, ze zniszczonymi osnowami, z wykruszonymi fragmentami wątków – mówi dr Natalia Krupa, kierownik projektu. - Musieliśmy podjąć decyzję, jak ten program naprawczy poprowadzić, by tkaniny mogły wrócić na ściany. Zadecydowaliśmy później, by przy instalowaniu tych tkanin były one od siebie niezależne, jako układane panele, a każdy wykonany na osobnym krośnie. Tym samym uzyskaliśmy efekt na kształt ekspozycji muzealnej. To daje też możliwość zareagowania w każdej chwili, gdyby z czasem cokolwiek mogło się przydarzyć jakiemuś fragmentowi obić - podkreśla.

Konserwatorki intensywnie pracowały dwa lata. – Taki fragmencik, ot 10 centymetrów – pokazuje Sabina Szkodlarska – to parę dni pracy, niezwykle precyzyjnej. Podziwiam cierpliwość, wytrwałość konserwatorek. Większość prac odbywała się w Pracowni Konserwacji Tkanin Zabytkowych UPJPII, pozostałe panie pracowały w swoich pracowniach.

W pracowni UPJPII przeprowadzane były badania techniki wykonania i technologii. – W pracowni na UPJPII dysponujemy bardzo nowoczesnym sprzętem, m.in. zautomatyzowanym mikroskopem cyfrowym z oprogramowaniem 3D, co bardzo dokładnie pozwoliło zdiagnozować stan zachowania tkanin. A przy usuwaniu każdej z warstw aparat cyfrowy na sliderze nad stanowiskiem pracy konserwatorów pozwalał na rejestrowanie wszystkich elementów prac w czasie - mówi dr Natalia Krupa.

Jak podkreśla z kolei konserwator tkanin zabytkowych Anna Drzewiecka, przyjęto, że wykonana zostanie konserwacja tylko z niewielkimi elementami retuszu estetycznego. - Jestem pełna podziwu dla pań, które się tym zajmowały, bo to ogromna praca. A efekt jest fantastyczny. Tkaniny są dobrze zabezpieczone, należy teraz, co jest sprawą kluczową, zająć się ochroną tego wnętrza, by zapewnić stabilne warunki mikroklimatyczne - podkreśla. Trwają badania, które mają temu służyć - w kapitularzu umieszczono czujniki, które monitorują temperaturę i wilgotność.

Efekty zakończonego projektu udostępnione będą za pomocą interaktywnej multimedialnej ekspozycji pod nazwą "Skarby Krakowskiej Kapituły", która zostanie otwarta jeszcze w tym roku. Wystawa będzie dostosowana do potrzeb różnorodnych grup odbiorców, w tym: dzieci i młodzieży szkolnej, studentów i pracowników naukowych, osób niewidomych i niedowidzących. Stworzenie ekspozycji multimedialnej, na której będzie można obejrzeć zdigitalizowane pomieszczenie Kapitularza wraz z wybranymi zabytkami, pozwoli pokazać znaczenie wkładu Krakowskiej Kapituły Katedralnej w rozwój kultury polskiej i europejskiej.

Natomiast jedna z makat wykonana z tkaniny obiciowej zostanie udostępniona w Muzeum Katedralnym na Wawelu, gdzie będzie można podziwiać kunszt wykonanej konserwacji.