Wielka szklana magia

Otwierana dzisiaj krakowska wystawa "Polski witraż współczesny" jest czymś w naszym wystawiennictwie wyjątkowym

 Witraże w ich pierwszym kształcie, kolorowych szybek osadzanych w oknach, znali już starożytni Rzymianie. Zrezygnowało z nich wczesne średniowiecze, ułaskawił wiek dziesiąty, a z gotykiem zaczyna się rozwój. Kawałki szkła, coraz przemyślniej barwionego, łączone ołowianymi ramkami, układały się już w postaci świętych, w sceny biblijne. Silne ośrodki sztuki witrażowej powstały we Francji, w Niemczech, Anglii; w Polsce ukształtowały się dwa - krakowski i toruński.
 Moda na witraże - jak każda moda - nasilała się i słabła. Kolejne odrodzenie witrażownictwa przyniosła secesja. Witraże projektowali wówczas wybitni artyści. O klasie tych "szklanych obrazów" przypomniały niedawno dwie wystawy z cyklu _Opus Magnum _przygotowane przez Muzeum Narodowe w Krakowie: dopiero co zakończona wystawa dzieł monumentalnych Wyspiańskiego i wcześniejsza Mehoffera.
 W średniowieczu - dobie katedr, witraże powstawały ku chwale Bożej. Ich zeświecczenie to sprawa prawie nowa - zważywszy wielowiekową metrykę tej sztuki. Kiedyś witraż powstawał w warsztacie mistrza rzemieślnika. W naszym stuleciu stał się miejscem spotkania umiejętności mistrza i wizji artysty. Zyskał nową rangę. Wszak witraże zaprojektowane przez Mehoffera dla katedry we Frybergu przyniosły mu międzynarodowy rozgłos.
 Szkło okazało się materią zdolną unieść kolejne style, tendencje i kierunki w sztuce. Swoje ważne przygody z witrażem miało wielu artystów wpisanych w historię sztuki XX wieku, wśród nich Braque, Matisse, Chagall.
 Wiadomo, że w Polsce projektowaniem witraży para się z powodzeniem liczne grono artystów, że jest kilka pracowni reprezentujących bardzo wysoką klasę wykonawstwa. Oglądamy to najczęściej przy jakiejś okazji (np. retrospektywna wystawa malarza, na której artysta decyduje się pokazać również kartony do witraży) i zazwyczaj indywidualnie.
 Przygotowywana obecnie w Krakowie wystawa zatytułowana "Polski witraż współczesny" jest czymś w naszym wystawiennictwie wyjątkowym: 30 wystawców (artyści i pracownie) w kilkudziesięciu pracach (witraże, kartony, plansze z fotografiami prezentującymi ważne realizacje) unaoczni nam stan tej sztuki, miejsce, w jakim się znajduje, umiejętności i zainteresowania twórców z różnych pokoleń i z równie różnych orientacji artystycznych. Niecodzienne i wielkiej urody zarazem jest miejsce tej ekspozycji: krużganki klasztoru Dominikanów.
 Na tym nie kończy się lista niezwykłości: organizatorem wystawy jest polsko-francuskie Stowarzyszenie "Witraż 2000", utworzone w Paryżu w 1998 roku dla promowania w świecie ochrony i rewaloryzacji polskiej sztuki witrażowej. Prezeską tego stowarzyszenia (i - można powiedzieć - jego główną siłą sprawczą) jest Ewa Grzech, blisko związana w latach 1969-74 z krakowskimi zabytkami poprzez pracę w Kierownictwie Odnowy Zamku Królewskiego na Wawelu i w Pracowniach Konserwacji Zabytków. Wieloletni pobyt we Francji zaś dostarczył okazji do równie bliskiego poznania francuskich środowisk twórczych i konserwatorskich, ze szczególnym uwzględnieniem witrażu, którym interesowała się zawsze.
 Wystawie towarzyszyć będzie katalog - pierwsza od wielu lat tak obszerna publikacja poświęcona sztuce witrażowej wszechstronnie: artystom i mistrzom witrażystom. Dla publiczności przygotowano również film, pozwalający prześledzić kolejne etapy powstawania witraży: od szkiców po usytuowanie dzieła w obiekcie architektonicznym.
 Wystawa, której otwarcie zapowiedziano na dzisiaj, jest pierwszą realizacją programu Stowarzyszenia "Witraż 2000". Miło, że w Krakowie, choć - prawdę mówiąc - trudno o lepsze miejsce...

JOLANTA ANTECKA