Wielkanoc 2024. Wielkanocne tradycje, obrzędy i regionalne dania [PRZEPISY]

Zwyczaje i dania wielkanocne zmieniają się jak w kalejdoskopie, w zależności od tego, w którą stronę świata skierujemy nasz wzrok. Zwiedzając zaledwie cztery różne krańce Polski wpaść można w zdumienie i zachwyt nad mnogością nieznanych w innych częściach kraju świątecznych obyczajów i tradycji.

Emaus. Małopolska Wielkanoc nie miałaby racji bytu bez odpustu, który w świąteczny poniedziałek odbywa się przy krakowskim klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu (tuż przy ulicy Emaus). Skąd tak nietypowa nazwa dla tej tradycji? Nawiązuje ona bezpośrednio do biblijnej wsi, do której zmierzał Chrystus po zmartwychwstaniu.
Wpisującym się w krajobraz regionalnych zwyczajów południowej Polski widokiem są także „dziady śmigustne” – milczący przebierańcy w strojach ze słomy, grasujący w nocy z niedzieli na poniedziałek, którzy oblewają wodą tych, którzy poskąpią im niewielkich datków. Ich cicha misja wiąże się z historią żydowskich wysłanników, poddających zmartwychwstanie Chrystusa w zwątpienie - wskutek swej niewiary utracili mowę.

Obok unikatowych na skalę kraju tradycji, także i kuchnia wielkanocna Małopolski ma wiele do zaoferowania. Wyrazista i sycąca krzonówka, cieszy się największą sławą wśród mieszkańców południowych krańców Polski.
Regionalnym przysmakiem z krainy małopolskiej jest także strząska, serwowana na niedzielne śniadania, którą przyrządza się z pokrojonych wędlin, jajek, chrzanu i przypraw.

Tradycja święcenia palm wielkanocnych znana jest w Polsce od średniowiecza i upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy. Od niedużych wierzbowych witek, po skrupulatnie splecione, sięgające nawet kilku metrów konstrukcje – w każdym rejonie Polski prezentują się one inaczej.

Na Podlasiu palmy nazywa się „Wierbnicami”, a przygotowywane są ze szczególną dbałością o detale. Znajdująca się nieopodal kurpiowszczyzna słynie z najbardziej kunsztownych kompozycji. Palmy kurpiowskie tradycyjnie powstają z pnia ściętego drzewa, co też tłumaczy ich imponujące rozmiary. Skrupulatnie oplecione wstążkami, bibułą i kwiatami mogą osiągnąć wysokość nawet 10 m. Poświęcona, niewielka palma służy w tamtych rejonach również do swego rodzaju błogosławieństwa – delikatne smagnięcie witką ma przydać dziewczętom urody, a chłopcom dzielności.

Także kulinarne oblicze podlaskiej Wielkanocy jest wyjątkowe. Kluczową potrawą jest czerwony barszcz, który zazwyczaj kojarzy się z Wigilią. Tu niemniej przyrządzany jest z buraków kiszonych. Obowiązkową pozycją w menu jest również pascha oraz szołdra, czyli szynka wędzona. Nie można zapomnieć o sękaczu, którego nie trzeba przedstawiać miłośnikom regionalnych wypieków. Królową wielkanocnych potraw jest jednak babka w wersji wytrawnej, bo ziemniaczana.

Nieco podobnym do podlaskiej tradycji smagania wierbnicami jest pomorski obyczaj, zwany szmagusterem. Tym razem kluczowe jest jednak użycie delikatnych gałązek, które powinny się już lekko zazielenić. Z tego powodu zrywa się je na długo przed Wielkanocą i przechowuje w wodzie, w domowym cieple. Tradycyjne poniedziałkowe polewanie wodą na Pomorzu paradoksalnie przybiera bardzo subtelną formę, bardziej przypominając pokrapianie. Północne pisanki, choć tradycyjnie malowane na jeden kolor, najczęściej poprzez zagotowanie w suchych obierkach cebuli, dziś często zdobione są w bardzo misterne wzory kaszubskie oraz ażurowe żłobienia.

W Wielkanoc na Pomorzu skosztować można między innymi [b]szynki w cieście, która smakuje równie apetycznie na zimno, jak i na ciepło.[/b]

Dawniej najczęściej na śniadanie przyrządzana była prażnica, do dziś stanowiąca bardzo popularne danie śniadaniowe. Jest to bowiem nic innego jak jajecznica usmażona na boczku, będąca niemniej istnym rarytasem po czterdziestodniowym poście, w czasie którego jedzono tylko i wyłącznie żur oraz śledzie. Ze słodkości zdecydowany prym wiedzie młodzowy kuch obsypany kruszonką, czyli klasyczna babka drożdżowa, przygotowywana także w wersji marchewkowej.

W wielu rejonach polski tradycyjną potrawą wielkanocną jest żurek. I choć w Wielkopolsce dość wcześnie pożegnano się z tradycją spożywania tego dania, to na jego kanwie wyrósł inny, bardzo ciekawy obyczaj. „Palenie żuru”, bo o nim mowa, polegało na rozbijaniu, zakopywaniu, a nawet paleniu garnków z żurem, który jako kluczowa potrawa postna tuż przed Wielkanocą zdecydowanie nie należał już do kanonu ulubionych dań. Jedną z nowszych tradycji wielkopolskich, która przywędrowała z Niemiec, jest również wręczanie dzieciom słodkich podarunków przyniesionych przez zajączka. Warunkiem otrzymania prezentu było jednak wcześniejsze przygotowanie gniazdka, w którym wielkanocny gość mógłby je ukryć.

Po czterdziestu dniach ścisłej diety postnej, która w przeszłości obfitowała głównie we wspomniany żur oraz „pyry z gzikiem”, w poznańskich rejonach stawia się przede wszystkim na bardzo pożywne śniadanie. Dlatego też wielkopolski stół wielkanocny powinien być suto zastawiony głównie daniami mięsnymi. Obok tradycyjnych wędlin bardzo często podawana jest także galareta z wieprzowych nóżek, zwana studzieniną.

Składniki

• 8 litrów serwatki
• 20 dag chrzanu tartego, sparzonego + 1 laska
• 1 kg kiełbasy – najlepiej swojskiej
• 1 kg boczku wędzonego surowego
• 1 kg łopatki wieprzowej
• zrzynki różnych wędlin (ok. 0,5 kg szynki, baleronu itp.)
• 20 jajek
• zielenina (pęczek szczypiorku, zielonej pietruszki)
• 1 kg żeberek wędzonych
• jarzyny – marchew, pietruszka, seler, por (po 1 sztuce)
• przyprawy – liść laurowy (ok. 5 szt.), ziele angielskie (ok. 10 szt.), pieprz do smaku, gałązka lubczyku

Wykonanie
W niewielkiej ilości wody ugotować mięso z łopatki, żeberka wieprzowe wędzone i wędzony surowy boczek pokrojony w półcentymetrową kostkę. Po ugotowaniu produktów, dodać pokrojoną w kostkę kiełbasę swojską (nie obierać ze skórki) i zalać serwatkę do ilości 10 litrów i zagotować. Odstawić. Dodać do krzonówki jarzynę startą na grubej tarce (marchew, pietruszkę, seler, pora) i całą laskę chrzanu. Przyprawić pieprzem, zielem angielskim i liściem laurowym.

Pogotować 20 minut. Dodać lubczyk. Do zagotowanej zupy dodać dużą ilość startego, sparzonego chrzanu (według smaku) – około 20 dag. Nie gotować. Gorącą zupę podawać na głębokim talerzu z poćwiartowanym, ugotowanym na twardo jajkiem, posypać szczypiorkiem. Na stole można postawić pojemnik z tartym chrzanem i doprawić według indywidualnego smaku. Sułkowicka krzonówka najlepiej smakuje podana ze świeżym chlebem.

Składniki

• boczek wędzony
• kiełbasa wiejska „swojska” (cienka, w naturalnym jelicie, dobrze uwędzona; najlepiej domowego wyrobu)
• jajka
• chrzan
• ocet
• woda
• sól i pieprz

Wykonanie
Aby przygotować strząskę należy ugotować w wodzie, bez przypraw, 1 kg boczku wędzonego (przez ok. 35-40 minut). Gdy przestygnie pokroić go w średnie kawałki (od 0,5 cm -0,7 cm). Pokroić na średnie kawałki 1 kg kiełbasy wiejskiej „swojskiej” . Ugotować na twardo ( przez ok. 6 minut) 25- 30 jaj i drobno je pokroić (można przecisnąć przez metalową kratkę). Następnie wszystkie te składniki wymieszać. Dodać 2-3 łyżki chrzanu świeżo startego na drobnej tarce. Wymieszać i zalać wszystko zalewą z 1 szklanki wody i 1/2 szklanki octu 10 proc. Doprawić do smaku solą i pieprzem. Z tej ilości składników powstaje około 4 kg strząski.

Składniki

• 1,5 kg ziemniaków
• 150 g boczku wędzonego parzonego
• 400 g sera Podlaskiego MSM Mońki
• 150 g kiełbasy wędzonej
• 3 jajka
• 3 ząbki czosnku
• 3 łyżki mąki ziemniaczanej
• 1 łyżeczka kurkumy
• sól, pieprz, majeranek do smaku

Wykonanie
Ziemniaki obrać, umyć i zetrzeć na tarce na drobnym oczku. Odsączyć z nadmiaru wody.
Boczek pokroić w paseczki, kiełbasę w kostkę i podsmażyć na patelni na złoty kolor. Połączyć z ziemniakami, dodać jajka, wyciśnięty przez praskę czosnek, przyprawy, mąkę i kurkumę. Wszystko dokładnie wymieszać.
Blaszki "keksówki" wysmarować tłuszczem i posypać bułką tartą. Układać warstwami, na przemian masę ziemniaczaną i plastry sera. Wierzch babki udekorować paseczkami sera. Piec w piekarniku w temperaturze 180°C przez około 60 minut.

Źródło: Dzień Dobry TVN