Wiolonczela stara jak świat

Aktorzy czytali Białoszewskiego, te niby skrajnie awangardowe wersy, a wiolonczela Kociubana nie dostroiła się – nie puściła awangardowych liści, nie obrodziła postmodernistyczną gruchą, nie zadyndała wyrosłym na ślimaku kokosem nowoczesności.

Była wiolonczelą, nie paranoją. I cokolwiek Kociuban grał (muszę mówić, że czynił to dłońmi i smyczkiem, a nie ciekawie stopami, odkrywczo piłując struny laptopem?) – w istocie dobywał tę samą, co zawsze, głęboką intonację, ten sam stary jak muzyka, miękki mruk.

Białoszewski – awangardzista? Lingwistyczny cudak? Majsterkowicz językowy? Oszalały laborant słów, klecący z nich niepojęte dziwactwa, męczący bełkot o niczym? Otóż, wystarczyło, że Gajewski i Rogacki nie popadli w paranoję, wystarczyło, że czytali – zwłaszcza Gajewskiemu pięknie to wyszło – nie siląc się na żadne aktorskie „liście”, „gruchy” i „kokosy”, a wiersze Białoszewskiego weszły w pozornie zdumiewający, fantastyczny związek zgody z wiolonczelą Kociubana. Przypomniał się fragment „Chamowa”.

Oto Białoszewski, słuchając nocą Haendla, dla samego siebie notuje: „Rytmiczne ciągi zgadzają się z naszą fizjologią. Są tej samej wiary co krążenie krwi”. Tak, powtarza, co o sednie każdej intonacji pisarskiej rzekł Cioran – że jest ona uwarunkowana fizjologicznie. Niedzielny zgodny pląs takiej wiolonczeli i tak czytanych wierszy dowiódł, że krążenie słów Białoszewskiego było w istocie zawsze tym samym głębokim szmerem – starym jak każda wielka poezja, miękkim tonem. Awangarda? Lingwistyka? Słowne prestidigitatorstwo? Kto w niedzielę słuchał uważnie, ten wie: to są etykietki trzecio-, o ile nie pięciorzędne. Pierwszorzędne było, jest u Białoszewskiego to, co zawsze u wszystkich poetów poważnych.

Szczypanie tajemnic słowami, z cierpką świadomością, że żałośnie maleńko da się wyszczypać, prawie nic, i w intonacji, od której nie ma ucieczki, bo na amen jest się tym, czym się jest. Jak wiolonczela. Jak cokolwiek. To było, jest pierwszorzędne.