Lekarz radzi
Można wskazać dwojakiego rodzaju kryteria definiowania niepełnosprawności. Sfera biologiczna dotyczy uszkodzenia narządów, powodującego naruszenie lub obniżenie sprawności funkcjonowania ich samych, jak i całego organizmu. Aspekt społeczny wskazuje na wynikające z tego konsekwencje - obniżenie sprawności funkcjonowania osoby niepełnosprawnej w różnych sferach życia i środowiska, w którym działa.
Prawa osób niepełnosprawnych w Polsce mają gwarancję konstytucyjną (Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r., w której sformułowano zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny). Zapisy konstytucji znalazły swoje uszczegółowienie w Uchwale sejmowej z dnia 1 sierpnia 1997 r., w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych, która między innymi określa osoby niepełnosprawne jako te, których stan fizyczny, psychiczny, czy umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia zdolność do wykonywania pracy zawodowej i do wypełniania ról społecznych.
W dniu 1 stycznia 1998 r. weszła w życie reforma systemu orzekania o inwalidztwie, w wyniku której powstały dwa odrębne systemy - orzekanie o niezdolności do pracy dla celów przyznawania świadczeń rentowych oraz orzekanie o stopniu niepełnosprawności w celu umożliwienia korzystania z ulg i uprawnień osobom, które ukończyły 16. rok życia. W przypadku dzieci mających mniej niż 16. lat, stosowane są przepisy o niepełnosprawności obowiązujące od 2002 r.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych mówi, iż osobami niepełnosprawnymi są te, których niepełnosprawność potwierdzona została orzeczeniami: o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, albo o niepełnosprawności, wydanymi przed ukończeniem 16. roku życia.
Zespoły orzekające
Polski system orzekania o niepełnosprawności charakteryzuje dwuinstancyjność, pierwszą instancją są powiatowe zespoły orzekające, drugą - wojewódzkie.
Osoba starająca się o ustalenie niepełnosprawności i stopnia niepełnosprawności, składa stosowny wniosek w zespole powiatowym, właściwym dla miejsca jej zamieszkania. Do wniosku, dołącza aktualne zaświadczenie lekarskie o stanie swojego zdrowia i dokumentację medyczną, potwierdzającą rozpoznanie (lekarz prowadzący pacjenta wypełnia stosowny druk). Następnie, wniosek kwalifikowany jest przez lekarza analityka do odpowiedniego lekarza specjalisty.
Zgodnie z polskim ustawodawstwem, w zespole orzekającym pracuje nie tylko lekarz, a także psycholog, pracownik socjalny, doradca zawodowy i pedagog. Na posiedzeniu składu orzekającego wymagana jest obecność co najmniej dwóch jego członków - lekarza i drugiego specjalisty.
Skład orzekający dobierany jest w każdym przypadku indywidualnie, głównie decyduje rozpoznana choroba zasadnicza, a także cel złożenia wniosku.
Jeśli wnioskodawca jest osobą w wieku produkcyjnym, to w składzie orzekającym na pewno powinien się znaleźć doradca zawodowy - ustalający warunki zatrudnienia oraz wskazania do pracy. Psycholog będzie niezbędny w kontaktach z dziećmi i osobami mającymi schorzenia psychiczne i neurologiczne, a pracownik socjalny - głównie z osobami ubiegającymi się o świadczenia z pomocy społecznej.
Lekarze specjaliści - przewodniczący składów orzekających (interniści, chirurdzy, ortopedzi, lekarze rehabilitacji medycznej, neurolodzy, okuliści, laryngolodzy, psychiatrzy, pediatrzy i inni) określają
medyczne aspekty
niepełnosprawności, biorąc pod uwagę: schorzenia dominujące, współistniejące i ograniczenia występujące w przypadku poszczególnych jednostek chorobowych.
Osoba, wezwana na posiedzenie składu orzekającego, badana jest przynajmniej przez dwie osoby - lekarza i np. psychologa, pracownika socjalnego lub doradcę zawodowego. Każdy z nich wypełnia stosowne formularze oceny, zawierające istotne informacje o stanie zdrowia i funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i psychicznym wnioskodawcy. Następnie skład orzekający analizuje szczegółowo uzyskane informacje i podejmuje kolegialnie decyzję o stopniu niepełnosprawności.
Członek składu orzekającego, w razie odmiennej oceny co do niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, ma prawo do zgłoszenia zdania odrębnego wraz z uzasadnieniem, które odnotowuje się w protokole. Jednak ostateczną decyzję podejmuje lekarz - przewodniczący składu orzekającego.
Decyzja, to efekt współpracy członków składu orzekającego, podpisujących się pod jej treścią. Rolą lekarza jest ustalanie schorzenia, rokowań i występujących ograniczeń.
Orzeczenie przekazywane jest osobie zainteresowanej w terminie 14 dni od daty jego wydania.
Osoba zainteresowana, jeśli nie zgadza się z treścią orzeczenia, może, za pośrednictwem powiatowego zespołu, złożyć odwołanie do zespołu wojewódzkiego (obowiązuje termin 14-dniowy). Po złożeniu odwołania lekarz - przewodniczący składu orzekającego - w razie wątpliwości ponownie rozpatruje sprawę (w ramach samokontroli), a w przypadku braku możliwości uwzględnienia odwołania, jest ono przesyłane, wraz z aktami sprawy, do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Od orzeczenia wojewódzkiego zespołu przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Znaczny, umiarkowany, lekki
Osobom powyżej 16. roku życia może zostać przyznawany jeden z trzech stopni niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany lub lekki. W przypadku dzieci poniżej 16. roku życia można orzekać o niepełnosprawności lub jej braku.
Lekki stopień określa osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i odpowiednie środki techniczne. Dla osób z takim stopniem niepełnosprawności istotna jest pomoc w postaci przyznania wskazania do korzystania z przedmiotów zaopatrzenia ortopedycznego lub zaopatrzenia w środki pomocnicze, które mogą ułatwić codzienne funkcjonowanie - np. gorsety, ortezy, aparaty słuchowe, szkła korekcyjne, a także wskazania do pracy, uwzględniające ograniczenia wynikające z rozpoznanych chorób.
Stopień umiarkowany dotyczy osób z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnych do pracy lub zdolnych jedynie do zatrudnienia w warunkach pracy chronionej, albo wymagających czasowej lub częściowej pomocy innych osób. Ten stopień niepełnosprawności, w odróżnieniu od lekkiego, wiąże się z możliwością korzystania z ulgi w postaci zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej, a także korzystania z dłuższego urlopu i krótszego czasu pracy. Ponadto, osoba z umiarkowanym stopniem niesprawności, jeśli w ogóle nie kwalifikuje się do pracy i nie pobiera żadnych świadczeń rentowych (ZUS lub KRUS) może mieć przyznane świadczenie pieniężne z pomocy społecznej - tzw. zasiłek stały lub okresowy z tytułu niepełnosprawności i niemożności podjęcia pracy. Pomoc udzielana jest na czas obowiązywania orzeczenia.
Trzeci stopień - znaczny - określa osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy lub zdolną do jej podjęcia jedynie w zakładach pracy chronionej i wymagającą stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Niepełnosprawnego wspierają wówczas pracownicy pomocy społecznej, świadczący usługi opiekuńcze. Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności może otrzymać zasiłek pielęgnacyjny.
Zarówno osoby z umiarkowanym, jak i znacznym stopniem niepełnosprawności, z odpowiednimi wskazaniami umieszczonymi na orzeczeniu, mogą pracować w zakładach pracy chronionej lub zakładach aktywizacji zawodowej.
Uprawnienia do orzekania
Orzekanie o niepełnosprawności wiąże się z koniecznością: posiadania przez lekarza tytułu specjalisty w danej dziedzinie; odbycia dodatkowego szkolenia i uzyskania zaświadczenia uprawniającego do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności; powołania w skład zespołu przez prezydenta miasta (starostę).
Lekarz powinien posiadać wiedzę na temat kryteriów przyznawania stopnia niepełnosprawności lub niepełnosprawności. W mojej dziedzinie - ortopedii i traumatologii - lekarz orzecznik uwzględnia szereg istotnych informacji, m.in.: czy pacjent porusza się samodzielnie, czy za pomocą wózka inwalidzkiego; czy korzysta ze sprzętu ortopedycznego, kuli, laski; czy istnieją deficyty w zakresie ruchomości stawów, nierówności kończyn itp. Dla ortopedy duże znaczenie diagnostyczne mają dostarczone wyniki badań radiologicznych - zdjęcia RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny i informacje na temat przeprowadzonych zabiegów operacyjnych. Dla laryngologa ważne są wyniki badań audiometrycznych, a np. dla internisty - EKG, echo serca, USG, badania analityczne itd.
Lekarz - przewodniczący składu - sporządza ocenę stanu zdrowia, stwierdza chorobę zasadniczą i choroby współistniejące, określa ograniczenia wynikające z rozpoznanych schorzeń, wskazania do pracy, do ulg i uprawnień, ustala czasookres obowiązywania orzeczenia i proponuje stopień niepełnosprawności.
Po sześciu latach pracy w zespole orzekającym dochodzę do wniosku, że ludzie, nawet bardzo poszkodowani przez los, starają się wypełniać swoje społeczne role i zasługują na dużo większą pomoc niż ta, jaką im proponujemy. Mają rodziny, często sami pracują. Przy swoim cierpieniu starają się być samodzielni. Chociaż zdarzają się i tacy, którzy mogą budzić irytację, kiedy wyolbrzymiają swoje schorzenia. Na usta ciśnie mi się wtedy pytanie: czy naprawdę chcą być niepełnosprawni?
Patrząc na osoby z ograniczoną sprawnością zawsze bardzo im współczuję, wiem jak trudno jest im się odnaleźć w nowej, trudnej sytuacji, gdy cierpią, odczuwają ból związany z samą chorobą i jej leczeniem, a potem muszą się pozbierać i wrócić do życia, funkcjonować w społeczeństwie. Rozwiązania systemowe na pewno nie są doskonałe i konieczne wydaje się wprowadzenie nowych, lepszych, jeszcze bardziej ułatwiających życie naszym niepełnosprawnym. Pamiętajmy jednak, że ludzie z ograniczoną sprawnością liczą też na życzliwość każdego z nas - gdy opuszczają swoje mieszkanie, jadą windą, schodzą ze schodów, wchodzą do autobusu, przechodzą przez ulicę, korzystają z miejsc parkingowych. Czy w takich sytuacjach chętnie wyciągamy do nich pomocną dłoń?
Wysłuchała: DANUTA ORLEWSKA
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
