Za wcześnie na świat

W Polsce każdego roku rodzi się przedwcześnie średnio 30 tysięcy dzieci, z czego 4 do 5 tysięcy wymaga wysokospecjalistycznej opieki w oddziałach intensywnej terapii. W Europie Zachodniej udaje się utrzymać przy życiu dzieci urodzone nawet w 23.-24. tygodniu ciąży. W Polsce, niestety, szansę na przeżycie mają dzieci urodzone powyżej 24.-25. tygodnia trwania ciąży.
   Wynika to najczęściej z braku specjalistycznego sprzętu medycznego na oddziałach noworodków. Dzieci te ważą znacznie mniej niż donoszone. W 25. tygodniu ciąży ich waga waha się w granicach 500 g. Waga dziecka urodzonego w 30. tygodniu ciąży rzadko przekracza 1500 g. W chwili narodzin wcześniaki są bardzo niedojrzałe i pozbawione naturalnej odporności, jednak z pomocą odpowiedniej aparatury oraz fachowej opieki ich szanse zwiększają się kilkakrotnie - nie tylko na przeżycie, ale również na normalne funkcjonowanie w wieku dziecięcym oraz później, w dorosłym życiu.

Utrzymać przy życiu

   Przedwczesny poród wiąże się często z długim pobytem w szpitalu, który może trwać nawet do kilku miesięcy. Do utrzymania przy życiu wcześniaka konieczna jest przede wszystkim nowoczesna aparatura: inkubator, który zastępuje środowisko łona matki, utrzymując temperaturę, wilgotność i ciszę; respirator, który oddycha za dziecko, jak też inne urządzenia kontrolujące wszelkie czynności życiowe. W Polsce, jeżeli chodzi o wyposażenie oddziałów noworodkowych w szpitalach, sytuacja wciąż jest niezadowalająca. Na wielu oddziałach brakuje na przykład respiratorów, niektóre szpitale w ogóle nie są przygotowane na przyjęcie porodu przedwczesnego.
   - Mimo to w ostatnich latach w Polsce odnotowano duży spadek umieralności okołoporodowej i umieralności niemowląt - mówi prof. dr hab. Janusz Gadzinowski, kierownik Katedry i Kliniki Neonatologii Akademii Medycznej w Poznaniu. - Działania profilaktyczne w naszym kraju ukierunkowane są na obniżenie częstości występowania wcześniactwa. Z neonatologicznego punktu widzenia szczególnie ważne jest obniżenie częstości występowania wcześniactwa poniżej trzydziestego drugiego tygodnia wieku ciążowego. Odsetek wcześniaków urodzonych poniżej 32. tygodnia ciąży wynosi obecnie 1,2 proc. Rośnie częstość porodów przedwczesnych wywołanych - czyli zakończenia ciąż przed czasem naturalnego rozwiązania w sytuacji, gdy istnieje zagrożenie życia płodu. Postęp neonatologii spowodował również w Polsce wzrost szans utrzymania tych dzieci przy życiu po przerwaniu działania czynników zagrażających.

O połowę mniejsza

   Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, od 10 lat obserwowany jest systematyczny spadek liczby zgonów; w tym czasie umieralność niemowląt zmniejszyła się o połowę. Szacuje się, że na koniec 2002 roku współczynnik zgonów niemowląt będzie na poziomie 8 na 1000 urodzonych (w 1990 roku na 1000 żywo urodzonych niemowląt umierało 19).
   Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ponad połowa dzieci umiera w okresie pierwszego tygodnia, a kolejne 19 procent przed ukończeniem pierwszego miesiąca życia. W dalszym ciągu najczęstszą przyczyną zgonów niemowląt są stany chorobowe powstające w trakcie trwania ciąży matki oraz w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka. Niebagatelny procent wśród zgonów stanowią właśnie wcześniaki.

Różne aspekty profilaktyki

   Na co powinniśmy zwracać uwagę, aby zapobiegać przedwczesnym porodom, a w szczególności w jeszcze bardziej znaczący sposób zmniejszyć umieralność dzieci przedwcześnie urodzonych oraz poprawić jakość ich późniejszego życia? Przede wszystkim przyszła matka powinna ograniczyć forsowną aktywność fizyczną, zmniejszyć ilość stresów, zrezygnować z używek, prawidłowo się odżywiać, unikać osób chorych w otoczeniu, leczyć wszelkie choroby przewlekłe, np. cukrzycę, nadciśnienie.
   - Poważną rolę w profilaktyce wcześniactwa spełnia rodzina. Powinniśmy pamiętać, że mądre rodzicielstwo to przede wszystkim świadome planowanie losów rodziny, z wszystkimi tego plusami i minusami - mówi dr Monika Borkowska-Kłos z Kliniki Zakażeń Noworodka Akademii Medycznej w Poznaniu. - Czasami rodzice decydują o opóźnieniu rozwoju rodziny, jednak należy pamiętać, że z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia ciąży wielopłodowej, wad płodu, porodu przedwczesnego. Nowoczesne metody wspomagania rozrodu dają wielu rodzinom szansę na posiadanie własnych dzieci, lecz w tej grupie ryzyko wcześniactwa jest wyjątkowo wysokie.
   Bardzo ważny jest kontakt fizyczny i psychiczny rodziców z dzieckiem przedwcześnie narodzonym. Obecność matki przy dziecku leżącym w inkubatorze pozwala jej uwierzyć, że ma dla kogo żyć. Matka widzi, jak zmienia się czynność serca dziecka, gdy jest przez nią dotykane. Maluch przestaje płakać i staje się spokojniejszy. To chyba jedne z piękniejszych i bardziej wzruszających chwil w życiu matki i dziecka.
   Udało się już bardzo wiele dokonać, zmniejszając przede wszystkim umieralność wcześniaków, jednak najważniejsza wydaje się profilaktyka. Następnym krokiem jest wprowadzenie metod, które umożliwiłyby jak najskuteczniejsze ograniczenie liczby porodów przedwczesnych. Pamiętajmy - im późniejszy wiek ciążowy, tym większe szanse naszego dziecka na normalne życie. (DD)
Fot. Anna Kaczmarz
   \Przedwczesne rozwieranie szyjki macicy (niewydolność cieśniowo-szyjkowa), \uprzedni poród przedwczesny, poronienie, \zakażenia narządów płciowych, \nieprawidłowa lokalizacja łożyska, \przedwczesne oddzielenie łożyska, \wielowodzie, \choroby matki (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, niedożywienie, niedokrwistość, zakażenie jaja płodowego), \ograniczony dostęp do medycznej opieki przedporodowej, \ciąża mnoga, \porody wywołane z przyczyn medycznych.

Medyczne konsekwencje wcześniactwa dla dziecka

   \Psychoruchowe zaburzenia rozwoju, \mózgowe porażenie dziecięce, \krwawienie do komór mózgu i wodogłowie, \przewlekła choroba płuc, \martwicze zapalenie jelit i nietolerancje pokarmowe, \uszkodzenie siatkówki, \trwałe uszkodzenie słuchu, \niedokrwistość.

Czynniki wpływające na obniżenie ryzyka przedwczesnego porodu

   \Edukacja dziewcząt i kobiet w wieku rozrodczym, \profesjonalna opieka położnicza przed i w czasie ciąży, \ograniczenie forsownej aktywności fizycznej i ciężkiej, długotrwałej pracy, \zmniejszenie stresów, \rezygnacja z używek, \prawidłowe odżywianie, \poprawa kondycji fizycznej, \urlopy macierzyńskie w czasie ciąży, \*poprawa opieki nad kobietą niezamężną, nastolatką i bez pomocy przedurodzeniowej (powstawanie domów matek).