Zaczęło się w Krakowie

Rotunda św. Feliksa i Adaukta na wzgórzu wawelskim Fot. Wacław Klag

HISTORIA. Kiedy myślimy o początkach chrześcijaństwa w Polsce, to niemal automatycznie pojawiają się Mieszko, Dobrawa, rok 966. Tymczasem na ziemiach polskich ma ono znacznie dłuższą historię, sięgającą połowy IX stulecia.

Nie ma historyka, który negowałby to zdarzenie, choć od ponad 120 lat interpretacja tej opowieści rozpala mediewistów i pobudza ich wyobraźnię. A początkami chrześcijaństwa w IX w. w Małopolsce zajmowali się najwięksi znawcy - od Karola Potkańskiego, Władysława Abrahama począwszy, po Gerarda Labudę, Henryka Łowmiańskiego, Andrzeja Żakiego czy krakowskich badaczy Jerzego Wyrozumskiego, Krzysztofa Ożoga i Stanisława Szczura.

Jak doszło do chrztu pogańskiego księcia Wiślan? Potkański przedstawił taką hipotezę w pracy "Kraków przed Piastami": Około roku 875 książę Moraw Świętopełk pokonał władcę kraju Wiślan, który siedzibę niemal na pewno miał w Krakowie. Wziął go do niewoli i zmusił do chrztu. Wiślanie zostali wcieleni do Moraw, a misję chrześcijańską krzewił abp Metody. Jeśli tak było, to pomagać mu mogli chrześcijanie, których wcześniej krzywdził pogański władca. Z pewnością musiało być ich wówczas niemało w Krakowie i Małopolsce, skoro ich skargi wysłuchał Świętopełk i ukarał księcia. A jeśli tak, to trzeba przyjąć, że pierwsi wyznawcy Chrystusa na południu Polski byli przynajmniej od połowy IX w.

Warto pamiętać, że kiedy cesarz Otton III przyjechał na zaproszenie księcia Bolesława w roku 1000, to nie wiemy, do jakiego kraju przybył.

- Nie wiemy, jak ówcześni nazywali kraj, którym władał książę Bolesław zwany Chrobrym - mówi prof. Andrzej Buko, dyrektor Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. - Nazwa Polski w dokumentach pojawia się wkrótce po roku 1000. W rzeczywistości mogła powstać i funkcjonować na krótko przed tą datą.

A jak w IX i X wieku nazywała się Małopolska? - Też tego nie wiemy. W źródłach pisanych występują dwie nazwy: Wiślanie, czyli dzisiejsza ziemia krakowska, i Lędzianie - czyli obszar od Przemyśla niemal po Sandomierz - przypomina prof. Buko.

Najstarsze źródło pisane mówiące o Wiślanach pochodzi sprzed połowy IX stulecia, a jest nim tekst tzw. Geografa Bawarskiego, wyliczający plemiona i ich grody leżące na północ od Dunaju. Prof. Andrzej Żaki, który prowadził wykopaliska m.in. na Wawelu, uważa, że od około 800 r. Wiślanie już na dobre przebywali nad Wisłą.

Kraków, gdy panował w nim ów pogański książę "silny wielce" obejmował swoją drewnianą zabudową niemal całą strefę dzisiejszego Starego Miasta, zajmował około 18 ha. Poza nim rozsiane były zabudowania, głównie na dzisiejszym Kazimierzu.

- Obraz Krakowa czasów wiślańskich rysuje się nam jako dosyć monotonny, szary i wiejski, mimo rozległej zabudowy mieszkalnej, licznych warsztatów rzemieślniczych i może kramów na placu targowym - opisuje Kraków sprzed około 1150 lat prof. Żaki. Rezydencja władcy mieściła się na Wawelu, a gród stał na drewniano-ziemnych umocnieniach.

O ile historycy spierają się o to, w jaki sposób i w jakim zakresie Kraków i Małopolska były w czasach Świętopełka i Metodego chrystianizowane - nie brakuje takich, którzy twierdzą, że w Krakowie istniało silne biskupstwo. Choć większość twierdzi, że chrześcijaństwo było powierzchowne, to nie ulega wątpliwości, że Kościół na tych terenach istniał od lat dwudziestych X w., gdy Kraków i Małopolska znalazły się pod władzą Czechów. - Od tych lat na pewno religia chrześcijańska wkroczyła do Krakowa, a ściślej na dwór książęcy lub namiestniczy na Wawelu - twierdzi prof. Andrzej Żaki.
Na Wawelu i najpewniej tylko tam znajdują się najstarsze relikty kościołów. I chociaż Czechom zawdzięcza Kraków przyjęcie chrześcijaństwa i całej terminologii kościelnej, to - jak zgodnie podkreślają znawcy - w zakresie architektury sakralnej dotarły tu wpływy z Zachodu i Południa.

W czasach czeskich Kraków zmienił się bardzo. - W X wieku był metropolią europejską. Ibrahim ibn Jakub (podróżnik pochodzenia żydowskiego, żyjący w X w.) nazywa go, obok Pragi, drugim co do wielkości miastem czeskim - mówi prof. Andrzej Buko. - Do teraz budzi zdumienie i fascynuje kilkanaście budowli przedpiastowskich na wzgórzu wawelskim. W całej Wielkopolsce tego samego okresu nie ma tyle zabytków tej rangi, co na samym wzgórzu wawelskim.

W X w. nie znaleziono żadnego kościoła poza Krakowem. Dodajmy, że do połowy XIII w. w Krakowie stało około 25 kościołów. Mało miast w ówczesnej Europie mogło się pod tym względem równać z ówczesną stolicą Polski.

Tego, że chrześcijaństwo w Małopolsce było dość mocne już wtedy, gdy Mieszko przyjmował chrzest, dowodzić może to, że do tzw. reakcji pogańskiej w latach 30. XI w. w Wielkopolsce, a brak jej w Małopolsce. Taka sytuacja była najpewniej wynikiem tego, że w Małopolsce chrześcijaństwo miało już mocno ugruntowną pozycję.

Włodzimierz Knap

[email protected]