Zagrożony "Wszechświat"

Najkrótszy opis najstarszego polskiego towarzystwa przyrodniczego

"_Gdyby nie brak państwowości napoczątku istnienia ťWszechświataŤ, apóźniej wojny światowe ipermanentne trudności finansowe, nasze czasopismo byłoby wpodobnej sytuacji jak dwa najsłynniejsze czasopisma: brytyjski ťNatureŤ, ukazujący się odroku1869 wilości ponad7 tys. numerów, czy też niewiele starszy odťWszechświataŤ amerykański ťScienceŤ, założony wroku1880. Niewiele ustępujemy naszemu, polskiemu kwartalnikowi ťKosmosŤ, ukazującemu się od1876 roku" -___pisał prof. Rajchel.
Obydwa czasopisma wydawane są przez Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika.
Konstytucyjne zebranie Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika odbyło się we Lwowie 17 stycznia 1875 roku. Pierwsza myśl powołania do życia polskiego towarzystwa przyrodniczego powstała już w roku 1873 - w 400. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika. Inicjatorami i założycielami byli profesorowie uniwersytetu i innych wyższych uczelni we Lwowie, m.in. profesor mineralogii Feliks (Szczęsny) Kreutz, powołany na pierwszego prezesa Towarzystwa, oraz profesor chemii Bronisław Radziszewski. W zebraniu konstytucyjnym uczestniczyli ponadto: prof. Emil Godlewski senior, prof. Marceli Nencki, prof. Marian Łomnicki, prof. Józef Rostafiński oraz prof. Szymon Syrski.
Początkowo Towarzystwo poświęcało wiele uwagi badaniom przyrody, głównie z zakresu geologii, mineralogii, petrografii, botaniki, zoologii i fizjografii Polski południowej, zwłaszcza obszaru Karpat. Prowadzono prace nad inwentaryzacją i zabezpieczeniem zabytków przyrody oraz ich ochroną. W latach 1914-18 działalność Towarzystwa uległa zawieszeniu. Wznowiona została po I wojnie światowej. Towarzystwo rozszerzyło wtedy zakres swojego działania, początkowo ograniczającego się tylko do okręgu lwowskiego i krakowskiego, na teren całego kraju.
W nowych warunkach życia naukowego w Polsce, PTP im. Kopernika zmieniło charakter swej działalności, koncentrując się przede wszystkim na popularyzacji wiedzy. W czasie II wojny światowej PTP im. Kopernika przeniosło swoją działalność poza tereny Polski. Powstały oddziały PTP im. Kopernika w Wielkiej Brytanii i Palestynie. W 1941 r. utworzono Oddział PTP im. Kopernika w Tel Awiwie, który w ciągu czteroletniej działalności zorganizował kilkadziesiąt posiedzeń naukowych z odczytami, uruchomił pracownię biologiczną i chemiczną oraz bibliotekę z czytelnią, organizował liczne wycieczki przyrodnicze, prowadził działalność wydawniczą. Podobną działalność prowadzili przyrodnicy w Londynie i Edynburgu.
Po wojnie PTP im. Kopernika wznowiło swoją działalność w początkach 1945 r. w Krakowie. Powołano do życia oddziały terenowe. Kiedyś było ich więcej, teraz działają 4 oddziały terenowe: krakowski, lubelski, łódzki, oraz wrocławski. Organizują odczyty, prowadzą dwie sekcje przedmiotowe: speleologiczną, dydaktyki biologii. W latach 1964-75 działała również Sekcja Kopernikowska dla spopularyzowanie postaci wielkiego polskiego astronoma i patrona Towarzystwa Mikołaja Kopernika, w związku z pięćsetną rocznicą jego urodzin.
Do znanych imprez organizowanych m.in. przez Towarzystwo należy także "Tydzień Mózgu", międzynarodowa akcja krzewienia wiedzy o mózgu pod patronatem The European Dana Alliance for the Brain, organizowana od ośmiu lat również w Krakowie z inicjatywy obecnego prezesa PTP im. Kopernika, prof. Elżbiety Pyzy. W obrębie PTP im. Kopernika działa również, od przeszło trzydziestu lat, Komitet Główny Olimpiady Biologicznej wraz z Komitetami Okręgowymi, który co roku organizuje konkurs olimpiady biologicznej dla uczniów szkół średnich.

\\\\

-Jest to ważny miesięcznik (chociaż ze względu natrudności finansowe zeszyty bywają łączone wjeden iukazują się raz nakwartał) albowiem wsposób popularny propaguje wiedzę przyrodniczą. Chodzi oprzedstawienie współczesnych osiągnięć naukowych, jak iciekawych wydarzeń z____przeszłości ukazujących rozwój nauki - mówi prof. Elżbieta Pyza, prezes Towarzystwa. I dodaje, że "Wszechświat" jest jedynym polskim wydawnictwem, które może cytować publikowane na swych łamach teksty sprzed stu lat, i to czyni.
"Wszechświat" jest jednak zagrożony, albowiem koszty wydawnictwa pokrywane są głównie z dotacji z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W tym roku była ona mała, że nie pokryła nawet kosztów druku jednego kwartalnego wydania. Jeśli redakcja nie znajdzie sponsora "Wszechświat" może zniknąć. Podobny los może spotkać "Kosmos".
Na razie można nabyć "Wszechświat" w Księgarni Naukowej przy Podwalu oraz za pośrednictwem redakcji (szczegóły na stronie internetowej http://www.wszechswiat.agh.edu.pl).
Poszczególne numery "Wszechświata" zawierają dłuższe artykuły naukowe, drobiazgi przyrodnicze, rubrykę "Wszechświat przed stu laty", recenzje książek, kronikę życia naukowego, wspomnienia z podróży. Każde wydawnictwo jest bogato ilustrowane, często unikatowymi zdjęciami. Na przykład w ostatnich numerach można przeczytać o rozwoju czerniaka złośliwego u człowieka, o języku ciała, wspomnienia z pobytu na Antarktydzie i w Parku Narodowym w Czobe, a nawet... o zachowaniu godowym pająków ptaszników. Jest też ogłoszenie konkursu dla doktorantów o nagrodę prezesa PTP na najlepszy artykuł popularnonaukowy. Warto więc czytać i pisać.
MARIAN NOWY