Zdrów bądź, królu anielski

Pierwsza polska kolęda

Na polskich ziemiach kolęda początkowo oznaczała pieśń związaną z obrzędami noworocznymi. Najwcześniejsze zapisy kolęd w języku polskim, jeszcze bez muzyki, pochodzą z I połowy XV w. Wśród pierwszych utworów znajdują się zarówno tłumaczenia z łaciny, czeskiego, jak i teksty oryginalne. Za najstarszą zachowaną polska kolędę uważa się tekst z 1424 r. Zdrow bądź, krolu anjelski. Podmiot w pierwszej osobie zwraca się do Jezusa - króla, Boga, Stworzyciela, Pana, wyraża radość, a także zanosi prośbę. Oto tekst podstawowy:

 „Zdrow bądź, krolu anjelski

K nam na świat w ciele przyszły,

Tyś za jisty Bog skryty,

_W święte, czyste ciało wlity_”

Zdrow bądź, Stworzycielu wszego stworzenia!

Narodził(e)ś się w ucierpienia

Prze swego luda zawinienie.

Zdrow bądź, Panie, od Panny

Jenż się narodził za nie.

Zdrow bądź, Jezu Kryste, krolu!

Racz przyjąci naszę chwałę,

Racz daci dobre skonanie

Prze twej Matki zasłużenie,

Abychom cię wżdy chwalili,

_Z tobą wiecznie krolowali. Amen_”.

Drugą chronologicznie kolędą jest dojrzały artystycznie tekst z zaginionego kancjonału Jana z Przeworska z 1435 r.

 „Chrystus się nam narodził,

jenż dawno powieszczon był,

w Betleem, żydowskim mieście,

z Panny Maryi czyście. Hallelujah

Gdy pasterze w nocy paśli,

Stanął przy nich anjoł spasny,

Ktorzy widząc jasność Boską,

_Bali się bojaźnią ciężką. Hallelujah _”.

 Do najstarszych polskich zabytków należy utwór Zstałać się rzecz__wielmi dziwna, datowany na rok 1442. Filolodzy dowodzą, że pierwowzór tej liczącej trzydzieści trzy wersy pieśni stanowi czeski utwór Stalat sye gest wyecz dywna. Tak brzmi pierwsze sześć wersów:

 „Zstał(a)ć się rzecz wielmi dziwna:

Panna Syna porodziła

Przeze wszej stradzy cielestnej;

To-ć jest dziwne a nowe

Izaijasz prorokował,

_Anjeł Gabryjel zwiastował_”.

Każdą z trzech zwrotek kończy Repeticio:

„Radujmy się, weselmy się!

W Betleem, w małem mieście,

_Bóg narodził się_”.

 Pierwszym śpiewnikiem kolędowym były wydane w 1630 r. „Symfonie anielskie abo kolenda mieszkańcom ziemskim od muzyki niebieskiej okrzykiem na Dzień Narodzenia Pańskiego zaśpiewane” zebrane przez J. Żabczyca.

(D.O.)