Żem był, żeś mówił...

Jerzy Bralczyk: Słowo o słowie

Najpierw o tym, czy to rzeczywiście są słowa. Skłonni jesteśmy uważać, że słowem może być "że", "kiedy". Ale "żem"?! "Żem" - to połączenie słowa "że" i końcówki osobowej "-m". Czasami właśnie końcówki te dodajemy do różnych części mowy, nie tylko do czasowników. Mogę powiedzieć "byłem tu", ale mogę też "tum był" - to akurat jest trochę archaiczne, ale na przykład "kiedym tam był" mogę stwierdzić, a nie tylko "kiedy tam byłem".
A jak jest z "że"? Czasem bywa poprawne - "żem często dumał nad mogiłą ludzi, żem prawie nie znał rodzinnego domu, żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi przy blaskach gromu" - pisze Słowacki w "Hymnie" i nie mamy mu tego za złe, nawet uważamy, że to jest bardzo piękne. Dlatego, że on tę końcówkę "-m" dodał do istniejącego, potrzebnego tam spójnika "że". Kiedy powiem na przykład "mówiono, żem tam był" - to w porządku, bo to "że" tam istniało.
Natomiast często wprowadzamy do zdania puste "że". I mówimy na przykład "ja tę książkę żem przeczytał" albo "kiedy żem przeczytał tę książkę". W tym użyciu jest to niepoprawne, bo tego "że" tam nie potrzebujemy - ono jest tylko po to wprowadzone, aby dodać do niego końcówkę osobową. A ponieważ jest niepotrzebne, nie powinno tam w ogóle istnieć. Mogę powiedzieć "kiedym przeczytał tę książkę" albo "kiedy przeczytałem tę książkę", ale nie "kiedy żem przeczytał".
To "żem", "żeś", "żeśmy", "żeście" szerzy się niestety, nawet w mowie ludzi wykształconych daje się często słyszeć. W takim użyciu jest niepoprawne.

Czytelnicy, którzy chcieliby podzielić się zprof. Bralczykiem swoimi wątpliwościami dotyczącymi języka polskiego, poprosić oodpowiedzi nazwiązane ztym tematem pytania, mogą to uczynić poprzez stronę internetową www.bralczyk.pl