Źródła wyobraźni

(Łk 21, 5-19)

W czasie pogrzebu papieża Aleksandra II w bazylice laterańskiej rozlegało się śmiałe wołanie ludu: "Hildebrand na papieża!". Słowa te musiały wywrzeć spore wrażenie na kolegium kardynałów, skoro następnego dnia, 22 kwietnia 1073 r, udali się oni do kościoła pod wezwaniem św Piotra w Kajdanach, wzniesionego nad lochem, w którym Apostoł miał być więziony, aby tam ku radości duchowieństwa i wiernych jednogłośnie wskazać właśnie na Hildebranda. Wiwaty Rzymian okazały się trafne. Nowo wybrany papież, przyjąwszy imię Grzegorza VII, okazał się jednym z największych reformatorów Kościoła i dostąpił chwały ołtarzy.

Wybór następcy Piotra przez jednogłośną aklamację bądź przez kompromis nie jest już dzisiaj możliwy, Jan Paweł II w konstytucji Universi dominici gregis (1996) wykluczył te nadzwyczajne formy elekcji na rzecz zwyczajnej, najczęściej stosowanej, elekcji przez głosowanie, niemniej rola Bożego natchnienia w życiu Kościoła i w życiu chrześcijan wciąż pozostaje wielką zagadką, także dla samych ochrzczonych. Ważne wybory życiowe, podejmowane początkowo z ogromnym entuzjazmem, nierzadko bledną i gasną, przybierając postać złudzeń, w których trudno odnaleźć wolę Boga. Wzajemne rozżalenie małżonków staje się silniejsze niż pierwsze wyznania miłości, która wtedy, na początku, potrafiła wszystko zwyciężyć.

Św~~ Ignacy Loyola, renesansowy mistyk i psycholog, podał wiele praktycznych sposobów umożliwiających oczyszczanie i pogłębianie własnej motywacji, oparcie jej na potwierdzonej woli Boga, a nie tylko na powierzchownych wrażeniach (W.W. Meisner, The Psychology of a Saint, Yale Univ. Press, 1992). Pierwszy etap tego procesu obejmuje porządkowanie uczuć, identyfikowanie ich źródeł i celów, a następnie porównywanie ich z motywacją postaci biblijnych i samego Jezusa. Proces ten nie ogranicza się do działalności dyskursywnej, nie jest wyłącznie rozliczaniem się przed Bogiem z własnych postaw i pragnień, polega raczej na stopniowym włączaniu własnej wyobraźni i świadomości w medytację biblijną, co w konsekwencji pozwala na późniejszą ocenę rzeczywistego sposobu jej funkcjonowania, jak i konsultowanie tej oceny z kierownikiem duchowym.

Do wybranych elementów duchowości ignacjańskiej nawiązują dziś psychologowie biznesu, ponoć z dobrym skutkiem, wciąż jednak wielu katolików ma słabe pojęcie o własnym wnętrzu, subtelnych działania łaski, dynamice strapień, pocieszeń i pokus, rzadko decydując się na systematyczne medytowanie ewangelii. Bezpośrednie natchnienie Boże, obiecane uczniom przez Jezusa w postaci przemożnej w chwili próby, w szarej codzienności pozostaje dla nich enigmą, wspomnieniem z dzieciństwa, nadzieją nie z tego świata. Ignacy Loyola był tymczasem przekonany, że rozeznawanie działania łaski w doświadczeniu modlitewnym jest równie ważne, a nawet ważniejsze niż ocena codziennej współpracy z łaską, bo ta druga ocena prawie zawsze dokonuje się za późno, kiedy grzech, zaniechanie lub krzywda bliźniego już stały się faktem.
Papież Grzegorz VII musiał myśleć podobnie. Przetrzymując przez trzy dni cesarza Henryka IV na mrozie u bram Canossy, wykazał się nie lada wyobraźnią i niebłahą znajomością ludzkiej duszy, bo skruszony Henryk chętnie wyznał mu później swoje grzechy, wyrzekając się prawa do mianowania biskupów podług własnego, dość przyziemnego widzi-mi-się. Grzegorz potrafił zadbać o dyscyplinę i wysoką jakość życia duchowego kleru, a także sprzyjał autonomii podległych mu miast, do podobnej polityki skłonił także Henryka, co w konsekwencji umożliwiło północnym prowincjom Italii niezwykły rozwój we wszystkich dziedzinach życia. Michelet i Burckhardt właśnie tam zgodnie szukali źródeł renesansu.