Barycz - tam, gdzie była sól

Wszyscy znamy kopalnię w Wieliczce. Ale mało kto wie, że do niedawna wydobywano też sól w granicach Krakowa, ze złoża "Barycz", stanowiącego zachodnie przedłużenie złoża wielickiego. Eksploatację soli rozpoczęto tu w 1924 r. Prowadzono ją metodą ługowania za pomocą otworów wiertniczych z powierzchni. Otworową kopalnię "Barycz" oddziela od podziemnych wyrobisk kopalni "Wieliczka" szeroki, 200-metrowy filar ochronny.

   Tworzące się w wyniku ługowania soli podziemne komory zapadały się, zmieniając pierwotną rzeźbę terenu. Z powodu osiadania i zapadlisk obszar kopalni "Barycz" nie nadawał się do dalszego użytkowania. A ponieważ miasto Kraków poszukiwało miejsca dla składowania odpadów komunalnych, zdecydowano się je tu ulokować. Naturalna morfologia terenu i budowa geologiczna podłoża sprzyjały temu przedsięwzięciu.
   Obszar składowiska stanowi zamkniętą z trzech stron dolinę, otoczoną wzniesieniami Kosocic, Grabówek, Pagorów i Soboniowic. Naturalnym wylotem doliny jest przełom potoku Malinówki pomiędzy wzgórzami Pagory i Kosocice. W podłożu wysypiska występują nieprzepuszczalne skały ilaste, które tworzą nadkład złoża solnego. Ich miąższość wynosi 100 - 180 m. Tereny pogórnicze kopalni "Barycz" stały się miejscem składowania odpadów komunalnych już w 1974 r.
   Składowanie odpadów rozpoczęto od strony gminy Wieliczka i ta część wysypiska, zwana umownie etapem I, jest już zrekultywowana. Jej powierzchnię pokrywa zielona, przysłowiowo angielska trawa. Teren ten wygląda jak pole golfowe, a jedyną przeszkodą dla potencjalnych użytkowników są wystające studzienki, służące do odgazowania składowiska. Obecnie odpady lokowane są w granicach II etapu składowiska, a III etap pozostaje w trakcie budowy. Całością zarządza Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania - spółka z o.o.

   Na składowisku w Baryczy zgromadzono już duże ilości odpadów. W latach 90. przybywało ich corocznie od 170 do 220 tys. ton.
   Tak polskie, jak i unijne standardy ekologiczne wymagają, by taki obiekt był bezpieczny dla środowiska. Dlatego też w rejonie składowiska prowadzone są badania mikrobiologiczne powietrza atmosferycznego i odorów, badania na obecność metanu w powietrzu glebowym wokół składowiska oraz badania fizykochemiczne i bakteriologiczne wód powierzchniowych i podziemnych. Prowadzone są też pomiary natężenia hałasu oraz pomiary osiadania składowiska. Badania i pomiary prowadzone są przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska, Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania - spółka z o.o., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN oraz przez Kopalnię Soli "Wieliczka".

   Składowane odpady w wyniku procesów rozkładu i fermentacji wydzielają gaz, zwany biogazem. Emisja gazu ze składowiska może trwać do 20 lat od zakończenia składowania, a z 1 tony odpadów powstaje w tym okresie od 100 do 400 m3 biogazu. Jeżeli nie jest on ujmowany, stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego.
   Głównymi składnikami biogazu są metan (CH4) i dwutlenek węgla (CO2). Najgroźniejszym ze względów ekologicznych jest niekontrolowany wypływ metanu, który daje prawie 30-krotnie większy efekt cieplarniany niż CO2. Natomiast zagospodarowanie biogazu może przynieść wymierne korzyści ekonomiczne. Z uwagi na walory uznawany jest on za formę energii odnawialnej. Energia własna biogazu szacowana jest na 4 - 5 kW/m3. Już ujmowanie gazu z wysypisk o powierzchni porównywalnej ze składowiskiem w Baryczy staje się opłacalne. Wykorzystanie biogazu jest jedną z form racjonalnego zagospodarowania odpadów, które większości z nas wydają się całkiem bezużyteczne.
   Biogaz ze składowiska odpadów w Baryczy pozyskiwany jest poprzez pionowe otwory wiercone do głębokości około 15 m na obszarze I etapu wysypiska oraz poziome perforowane systemy rurowe założone w obszarze II etapu składowania. Oba połączone ze sobą systemy umożliwiają pozyskiwanie biogazu w ilości 250 - 300 m3/godz. Zawiera on od 45 proc. do 65 proc. metanu, który wykorzystywany jest przede wszystkim do produkcji energii elektrycznej i ciepła dla potrzeb zaplecza technicznego i socjalnego składowiska. Nadwyżki energii elektrycznej przekazywane są do miejskiej sieci energetycznej.
   Na geoturystyczną wyprawę po składowisku odpadów komunalnych "Barycz" zapraszamy 23 marca. Spotkamy się przed wejściem do obiektu o godz. 12. Dostaniemy się tam autobusem linii 107, odjeżdżającym sprzed dworca kolejowego w Płaszowie o 11.37; wysiądziemy na przystanku Barycz II na żądanie.
KRZYSZTOF BRUDNIK, KRZYSZTOF CZAJKA
   
   Mgr inż. Krzysztof Brudnik jest głównym geologiem Kopalni Soli "Wieliczka"; a dr inż. Krzysztof Czajka kierownikiem Zakładu Gospodarki Odpadami Komunalnymi i Energii Odnawialnej PAN. Obaj są absolwentami Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej.
   Miejsce naszego spotkania wydaje się mniej sympatyczne i zachęcające niż dotychczasowe, ale tak nie jest, co osobiście sprawdziła organizatorka wycieczki - dr inż. Renata Blajda z Katedry Geologii Kopalnianej WGGiOŚ AGH.