Bezprawni prawnicy

Trybunał orzekł

   Przepisy stanowiące, że Naczelna Rada Adwokacka i Krajowa Rada Radców Prawnych uchwalają regulaminy przyjęć na aplikację, straciły bowiem właśnie moc i nie istnieje w tej chwili żadne ciało władne regulaminy uchwalić. Sprawa jest praktycznie częścią rozognionego od pewnego czasu sporu o zasady dostępu do zawodów radcy, a zwłaszcza adwokata.
   Co roku uczelnie opuszcza kilka tysięcy absolwentów prawa, z których większość stara się o przyjęcie na aplikację będąca warunkiem wykonywania zawodów prawniczych. Egzaminy są trudne, a w dodatku do niedawna obowiązywały limity przyjęć. Stąd też pojawiły się zarzuty korupcji, "ustawiania" egzaminów, a w konsekwencji plany wyjęcia naboru kandydatów spod władzy korporacji - stosowny projekt zmian prawnych autorstwa PiS znajduje się właśnie w Sejmie.
   Decyzje NRA i KRRP o odmowie wpisu na listę aplikantów adwokackich czy radcowskich nie są jednak ostateczne i podlegają zaskarżeniu najpierw do ministra sprawiedliwości, a potem do sądu administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując półtora roku temu skargi dwojga niedoszłych aplikantów, mimo badania sprawy najpierw w składzie zwykłym, a potem powiększonym miał tak poważne wątpliwości co do interpretacji Prawa o adwokaturze, że postanowił zadać Trybunałowi Konstytucyjnemu tzw. pytanie prawne co do zgodności tych przepisów z ustawą zasadniczą.
   Konstytucja stanowi, że zawody zaufania publicznego - a do takich należy zawód radcy czy adwokata - mogą tworzyć korporacje, których zadaniem jest piecza nad należytym wykonywaniem zawodu. Z drugiej strony konstytucja zakazuje naruszania wolności wykonywania zawodu w sposób nieustawowy, a regulaminy przyjęć na aplikację nie są ustawą, lecz wewnętrzną sprawą korporacji. Zachodzi więc pytanie, czy przepisy ściśle korporacyjne można stosować do kandydatów, czyli do osób, które jeszcze nie są członkami korporacji. NSA zauważył też, że Prawo o adwokaturze stwierdzając, że NRA tworzy zasady przyjęć na aplikację, niczego nie rozstrzyga. Samo słowo "zasady" bowiem nie wystarczy, ustawa powinna określać, na czym one polegają.
   Tym tokiem rozumowania poszedł też Trybunał Konstytucyjny i orzekł, że przepis oddający NRA i KRRP zasady przeprowadzania konkursu na aplikację są niekonstytucyjne. Sprzeczny z konstytucją okazał się też przepis pozwalający izbie adwokackiej na ustalanie maksymalnej i minimalnej liczby członków izby, czyli de facto wprowadzania limitu przyjęć na aplikację.
   - Powierzenie samorządowi nadzoru nad wykonywaniem zawodu jest słuszne i uzasadnione. Trybunał docenia wieloletni dorobek palestry i konieczność profesjonalnego przygotowania kandydatów oraz kompetencje adwokatury do ich szkolenia. Niekoniecznie jednak samorząd musi opracowywać zasady selekcji - mówił Marek Safjan, przewodniczący trybunału. Zaraz dodał jednak, że nie jest wykluczone pozostawienie spraw naboru w gestii rad adwokackich. Problem w tym, że jego zasady muszą być wprowadzone ustawowo.
   - Upoważnienie do tworzenia zasad nie może być blankietowe. Miało ono sens w poprzednim ustroju, kiedy stanowiło ochronę adwokatury przed nadmierną ingerencją władzy i znakomicie spełniło swoje zadanie. Pod rządami jednak obecnej konstytucji do praw obywateli wliczono prawo wyboru miejsca pracy, wyboru zawodu i wykonywania zawodu. Jakiekolwiek odstępstwa od tej zasady muszą być zapisane w ustawie i uzasadnione - mówił prof. Safjan.
   Ponadto trybunał stwierdził, że kandydaci na aplikantów nie wykonują jeszcze zawodu zaufania publicznego, a tym samym nie podlegają władzy korporacji. Nie można więc posługiwać się wobec nich prawem wewnętrznym, nieobowiązującym powszechnie. - Kandydaci nie występują o dopuszczenie do wykonywania zawodu, chcą zaledwie wykonać pierwszy krok w tym kierunku. Powstaje więc pytanie, czy przeprowadzenie konkursu jest warunkiem szczególnej pieczy samorządu zawodowego nad wykonywaniem zawodu - uzasadnił Marek Safjan.
   Trybunał zdecydował, że nie będzie odraczał utraty mocy przez obowiązujące do tej pory przepisy. Prawo samorządów radcowskiego i adwokackiego do ustanawiania zasad przyjęć kandydatów przestało więc istnieć.
   - Mieliśmy na względzie osoby, które od decyzji NRA i KRRP odwołały się do NSA, a których sprawy zostały zawieszone do czasu wydania wyroku przez trybunał - wyjaśnił nam sędzia sprawozdawca Marian Grzybowski. Dodał, że teraz sąd administracyjny będzie musiał wznowić zawieszone postępowania i zbadać, czy zaskarżone decyzje organów samorządów zawodowych opierały się na innych przepisach niż te, które właśnie utraciły moc.
   Trybunał podkreślił, że prawomocne decyzje wydane w oparciu o stare przepisy są obowiązujące. Powstaje jednak problem dla młodych ludzi, którzy w tym roku skończą studia prawnicze. Korporacje adwokatów i radców nie mogą już przeprowadzać naboru, nie istnieje też żaden inny organ zdolny to uczynić. Trybunał wezwał parlament do najszybszego wypełnienia powstałej pustki prawnej, ale najbliższe egzaminy miały się odbyć już w lipcu.
   - Trybunał po prostu odsunął nabór na co najmniej rok - skomentował na gorąco członek prezydium jednej z okręgowych rad adwokackich.
   Wyrok trybunału koresponduje z projektem nowego Prawa o adwokaturze opracowanym przez samych przedstawicieli palestry. Zapisano w nim szczegółowe zasady naboru na aplikację, zniesiono limity przyjęć, a jednocześnie pozostawiono nabór pod władzą palestry. Adwokatom nie udało się jednak jeszcze wprowadzić projektu pod obrady Sejmu. Projekt PiS-owski zaś przewiduje egzaminowanie przez komisję państwową składającą się w nieznacznym stopniu z przedstawicieli palestry, a aplikantów każe przyjmować corocznie w liczbie nie mniejszej niż jedna trzecia aktywnych adwokatów.
(JBR)