Cukrzycę leczymy operacyjnie

Fot. archiwum cleveland clinic

Od kilku miesięcy nazwiska: dr Tomasz Rogula i prof. Philip Schauer wymieniane są w światowych i polskich mediach jako lekarzy, którzy pokonali cukrzycę. Także oczy chorych na cukrzycę z nadzieją spoglądają w kierunku Cleveland Clinic, kilka dni temu z Polski przyleciał pierwszy pacjent, którego Pan Doktor operował. Czy to przełom w terapii cukrzycy?
Cukrzyca powoduje ogromne spustoszenia w organizmie - uszkadza wzrok, nerki, jest również bardzo istotnym czynnikiem powodującym zawały serca i choroby układu krążenia. Nie mówiąc już o uciążliwej konieczności regularnej kontroli cukru i wstrzykiwania insuliny. Od dawna poszukiwano przyczyn cukrzycy. O ile w przypadku cukrzycy pierwszego typu, niedobór insuliny uznaje się za główną przyczynę choroby, przyczyny cukrzycy drugiego typu wydają się bardziej złożone. Jednym z powodów jest oporność na insulinę, co może być związane z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej. Właśnie u osób otyłych częściej występuje cukrzyca drugiego typu.
Spostrzegliśmy, że operacje stosowane w celu spadku wagi ciała przywracają również, i to w szybkim tempie, prawidłowy poziom cukru w organizmie. Następuje to prawie natychmiast po operacji, dużo wcześniej zanim pacjent straci wagę. To spostrzeżenie zostało potwierdzone w licznych badaniach i publikacjach naukowych. Staramy się bliżej poznać mechanizm tych korzystnych zmian prowadzących do wyleczenia cukrzycy w następstwie operacji. Obecnie w Cleveland Clinic prowadzimy szereg badań eksperymentalnych i klinicznych, związanych z operacyjnym leczeniem cukrzycy. Pierwszy polski pacjent wyleczony z cukrzycy za pomocą operacji zapewne zapoczątkuje wzrost zainteresowania tym sposobem leczenia także w Polsce.
- Pierwszy polski pacjent, który specjalnie w tym celu przyjechał z Warszawy, poddał się operacji zachęcony licznymi entuzjastycznymi doniesieniami. Od ponad dwóch lat leczył się z powodu cukrzycy drugiego typu, początkowo dietą, ale mimo to choroba stopniowo postępowała i ostatnio wymagała podawania leków oraz insuliny w dużych dawkach. U tego pacjenta cukrzycy towarzyszyła niewielka nadwaga. Operację wykonaliśmy zatem głównie z powodu cukrzycy. Zabieg przeprowadziłem ponad tydzień temu metodą laparoskopową. Już trzy dni po zabiegu pacjent został wypisany z kliniki i wrócił do normalnych zajęć. Ku swojemu zdziwieniu spostrzegł, że cukrzyca prawie natychmiast całkowicie ustąpiła. Wskazania glukometru pokazują normalny poziom cukru we krwi, nie ma potrzeby wstrzykiwania insuliny ani zażywania leków. Czyli zabieg likwiduje cukrzycę niezależnie od otyłości; to znaczy osiągnięte rezultaty będą takie same u cukrzyków otyłych, jak i bez otyłości?
- Dotychczas sądzono, że tylko ludzie z dużą nadwagą lub otyłością powinni poddać się leczeniu operacyjnemu celem wyeliminowania np. cukrzycy. Badania, prowadzone w Cleveland Clinic dowiodły, że leczenie jest w równym stopniu skuteczne u osób o normalnej wadze, jak i z otyłością. Jak pokazuje przykład pierwszego polskiego pacjenta oraz setek innych chorych, cukrzyca ustępuje praktycznie natychmiast. Ponad 30 proc. naszych pacjentów opuszcza klinikę bez konieczności dalszego podawania insuliny. Pozostali pozbywają się cukrzycy w ciągu kilku tygodni. To, jak szybko cukrzyca ustępuje, zależy od wielu czynników, głównie od tego, jak długo trwa choroba i czy pacjenci są na dużych dawkach insuliny. Ale nawet zaawansowana cukrzyca ustępuje lub ulega zdecydowanej poprawie.
Średnio, ponad 98 proc. pacjentów jest wyleczonych z cukrzycy w wyniku operacji. Dotychczasowe wyniki wskazują, że rezultaty te są niezależne od początkowej wagi pacjenta. Pacjenci otyli, oprócz wyleczenia cukrzycy, powracają do normalnej wagi. To z kolei przynosi wiele korzyści: poprawę funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego, wyleczenie nadciśnienia, poprawę poziomu cholesterolu i niwelację bezdechu sennego. Ostatnio opublikowano wyniki badań obserwacji ponad 10.000 pacjentów przez ponad 10 lat po operacji. Były rewelacyjne: śmiertelność ulega radykalnej poprawie, szansa na przeżycie zwiększa się o ponad 50 proc. W praktyce oznacza wydłużenie życia o 10 - 15 lat. W dużej mierze dzieje to w następstwie ustąpienia cukrzycy. Dlaczego po operacji poziom cukru się obniża? Co się właściwie dzieje?
- Operacja, o której mówimy - by-pass żołądkowo-jelitowy - prowadzi do ominięcia większej części żołądka, dwunastnicy i początkowego odcinka jelita cienkiego. W tej części przewodu pokarmowego zachodzą złożone procesy z udziałem hormonów i substancji białkowych. W wyniku zaburzeń tych procesów dochodzi do powstania oporności organizmu na insulinę i z czasem do spadku produkcji insuliny. W ten sposób rozwija się cukrzyca z wszystkimi jej skutkami. Obecnie poznano kilkadziesiąt różnych substancji, które prawdopodobnie biorą udział w odpowiedzi organizmu na podwyższony cukier. U chorych z cukrzycą niektóre z tych substancji wydzielane są w nadmiernych ilościach - ten proces skutecznie naprawia operacyjne wyłączenie dwunastnicy i pierwszej części jelita cienkiego z kontaktu z pokarmem. Dokładny mechanizm tego zjawiska pozostaje jednak nadal w centrum zainteresowania naukowców na całym świecie. A co się stanie, jeśli zlikwiduje się by-pass? Czy cukrzyca znów powróci?
- Jak wskazują wyniki badań eksperymentalnych na zwierzętach, cukrzyca powraca natychmiast po odwróceniu by-passu metodą chirurgiczną. To doświadczenie pokazuje, że operacja ma kluczowe znaczenie w mechanizmie normalizacji glikemii. Oczywiście, takiego odwracania by-passu z powodów etycznych nie stosuje się u ludzi. Czy operacyjne wyłączenie części żołądka i dwunastnicy nie jest na dłuższą metę niebezpieczne dla organizmu i dla zdrowia pacjenta?
- Mimo że te części przewodu pokarmowego są wyłączone z funkcji trawiennych, nie zachodzą w nich niekorzystne zmiany. Wieloletnie obserwacje nie wskazują na zwiększone ryzyko powikłań, wystąpienia np. jakichś infekcji czy owrzodzeń. W razie potrzeby można zbadać to kontrolnie technikami radiologicznymi lub endoskopowymi. Ponieważ jest to metoda, która zakłada trwałe wyłączenie tych odcinków przewodu pokarmowego, każdy pacjent przed operacją przechodzi bardzo dokładne badania, jest konsultowany przez dietetyków, endokrynologów i psychologów. Chcemy mieć pewność, że nasi pacjenci odniosą sukces w walce z cukrzycą. Natomiast skutkom w postaci niedoborów białkowych i witaminowych można łatwo zapobiegać, stosując się do naszych zaleceń i zażywając witaminy. Ile operacji ze wskazań cukrzycowych wykonano już Cleveland Clinic?
- Wykonaliśmy jak dotąd blisko sto takich operacji u osób nieotyłych, z bardzo dobrym efektem i bez istotnych skutków ubocznych czy powikłań. Przełomem były badania eksperymentalne sprzed ponad roku, które ponad wszelką wątpliwość udowodniły skuteczność tej metody. Od tej pory co tydzień zgłaszają się do nas pacjenci z całego świata, którzy korzystając z naszego bogatego doświadczenia, chcą poddać się operacji w Cleveland Clinic. Zapewniamy im najlepszy zespół specjalistów, najnowocześniejszy sprzęt i dostęp do jednego z najlepszych na świecie szpitali. Daje to pewność, że zastosowane leczenie będzie nie tylko skuteczne, ale i bezpieczne. Czy ta metoda może stać się metodą standardową w terapii cukrzycy?
- Mamy taką nadzieję. Musimy jednak poczekać na długotrwałe efekty leczenia. Badania kliniczne prowadzone w Cleveland Clinic zakładają obserwację efektów leczenia przez 5 lat. Wówczas będziemy gotowi udzielić zdecydowanej odpowiedzi na to pytanie. Dotychczasowa obserwacja pacjentów wskazuje na skuteczność i trwałość operacyjnego leczenia cukrzycy drugiego typu. Istotne jest również, że koszt operacji, w porównaniu z kosztami tradycyjnego, długoletniego leczenia cukrzycy, zwraca się w ciągu krótkiego czasu. Czy jest szansa, że Pan Doktor będzie operował w Polsce, w Krakowie? Jakie są plany, czy były jakieś propozycje?
- Jestem otwarty na współpracę z polskimi ośrodkami medycznymi, a szczególnie zależy mi na podtrzymaniu mojego związku z Uniwersytetem Jagiellońskim. Codziennie otrzymuję z Polski wiele e-maili i telefonów od pacjentów z pytaniem, kiedy będę operował w Krakowie. Jeśli tylko pojawi się taka możliwość, na pewno do Krakowa przyjadę.
Jestem również przekonany, że w przyszłości także w Polsce cukrzycę będzie się leczyć operacyjnie. Jednak będzie to wymagało pewnego czasu, niezbędnego nie tylko do przełamania barier formalnych i finansowych, ale także zdobycia koniecznego doświadczenia przez polskich lekarzy.
Rozmawiała:
Dorota Dejmek
Dr n. med. Tomasz Rogula, pierwszy polski chirurg i jeden z nielicznych na świecie specjalistów chirurgii metabolicznej, nowej dziedziny medycyny, która powstała niespełna dwa lata temu. Jest bliskim współpracownikiem prof. Philipa Schauera, światowej sławy pioniera chirurgii metabolicznej, byłego prezydenta Amerykańskiego Towarzystwa Chirurgii Bariatrycznej i Metabolicznej. Dr Rogula jest absolwentem Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po studiach pracował w III Klinice Chirurgii, gdzie pod kierunkiem prof. Mariana Barczyńskiego i prof. Romana Hermana uzyskał specjalizację z chirurgii oraz doktorat. W 2002 r. został wybrany z grona kilkuset kandydatów z całego świata do udziału w prestiżowym programie specjalizacji z chirurgii małoinwazyjnej i bariatrycznej w Mount Sinai School of Medicine w Nowym Jorku. W tym samym roku został stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej w ramach międzynarodowego konkursu. Po ukończeniu specjalizacji w Nowym Jorku i nostryfikacji dyplomu lekarskiego, dostał propozycję pracy na Uniwersytecie w Pittsburghu. Tam dr Rogula i prof. Schauer rozpoczęli współpracę, która trwa do dzisiaj. W 2006 r. prof. Schauer zaproponował dr. Roguli przejście wraz z nim do Cleveland Clinic. Dr Tomasz Rogula obok operacji zajmuje się pracą naukową - bierze m.in. udział w pionierskim projekcie badań klinicznych nad operacyjnym leczeniem cukrzycy drugiego typu.