Dylemat Dunanta i Nightingale

Linda Polman "Karawana kryzysu", przekład Ewa Jusewicz-Kalter, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011

Lektury opinii

Kambodżańscy uchodźcy otrzymali żywność, która została zdyskwalifikowana przez dyrekcję ogrodu zoologicznego w San Francisco jako zbyt stara dla zwierząt, a pewien nowozelandzki producent zaoferował, że przekaże dzieciom z Kenii partię puszkowanej karmy dla psów". To tylko kilka przykładów tego, jak naprawdę wygląda pomoc humanitarna niesiona przez Cywilizację Białego Człowieka w rejony dotknięte różnorakimi nieszczęściami. Pomoc, którą tak szczycą się zajmujące się nią organizacje i artyści występujący na charytatywnych koncertach bądź wpadający na parę godzin do obozów uchodźców.

Cytat zaczerpnąłem z książki Lindy Polman "Karawana kryzysu. Za kulisami przemysłu pomocy humanitarnej", opublikowanej niedawno w polskim przekładzie nakładem Wydawnictwa Czarne, a będącej w roku 2008 sporym wydarzeniem na Zachodzie.

Linda Polman to niezależna dziennikarka holenderska. Była korespondentką w Afganistanie, w Haiti, w Afryce. Wiele czasu spędziła przyglądając się pracy zachodnich organizacji humanitarnych, także biorąc udział w wyjazdach przygotowywanych dla dziennikarzy przez te właśnie organizacje, pragnące pochwalić się swoimi osiągnięciami i humanitaryzmem. W tej książce opisała jednak to, co widziała, a nie to, co chciano jej pokazać.

Pomoc, na którą sponsorzy (wielu naprawdę z dobroci serca) wydają ogromne pieniądze jest w sporej części po prostu marnowana. Nie tylko ze względu na podobne zacytowanym we wstępie absurdy - a jest ich znacznie więcej. Pisząc o pomocy dla ofiar wojny domowej w Rwandzie Linda Polman zwraca uwagę m.in. na fakt dostarczania tam wody pitnej samolotami aż z Europy. A mnie przypomniała się feta, jaką w Polsce zgotowano w styczniu 2010 roku przy okazji wylotu samolotu z pomocą dla dotkniętej trzęsieniem ziemi Republiki Haiti, wiozącego m.in. wodę. A przecież wystarczyło przekazać pieniądze, za które wodę (i to w znacznie większych ilościach) można było bez problemu kupić w sąsiedniej Republice Dominikany, niedotkniętej kataklizmem - przy okazji pomagając i obywatelom tego, nienajbogatszego przecież kraju...

Pomoc humanitarna to już cały przemysł, pozwalający doskonale żyć zaangażowanym weń ludziom. "Kiedy trzy czwarte powierzchni Sierra Leone znajdowało się jeszcze w rękach zbrodniczych rebeliantów, a większość ludności tego kraju błąkała się śmiertelnie przerażona, w stolicy kraju - Freetown, pracownicy organizacji humanitarnych mogli już kierować piłeczkę do dołka na uporządkowanych polach golfowych. Jedliśmy befsztyk, wyceniony w menu na czterdzieści siedem tysięcy leone, czyli w przeliczeniu 15 euro. Stanowiło to ponad połowę miesięcznej pensji obsługujących nas kelnerów, o czym poinformował mnie przedstawiciel UNICEF-u, siedzący przy stole po mojej lewej stronie" - pisze autorka.

Najpowszechniejsza forma pomocy - żywnościowa - zarazem najwygodniejsza dla ofiarodawców, wywołuje w krajach obdarowywanych prawdziwie fatalne skutki. Są miejsca, w których ludzie od kilkunastu lat żyją tylko dzięki darom, nie potrafiąc zadbać o własne potrzeby. Dlatego, że nikt ich tego nie nauczył, dlatego, że nikt nie pomógł im stworzyć odpowiednich ku temu warunków, dlatego, że tak jest wygodniej (i to obu stronom?). Ale - co najgorsze - pomoc bardzo często, zwłaszcza w Afryce, bywa przechwytywana przez skorumpowane dyktatorskie rządy, a nawet gangi, często złożone z ludzi będących sprawcami nieszczęść tych, którym pomoc jest ofiarowywana. "Niektóre międzynarodowe organizacje pozarządowe szacowały, że te oddziały kradną przeciętnie 60 procent wszystkich rozdzielanych dóbr. Pewną ich część grabieżcy zużywali sami, a resztę sprzedawali z powrotem ludziom przebywającym w obozie" - pisze Polman. I w innym miejscu, również opisując sytuację w Rwandzie, gdzie członkom plemienia Tutsi ostatecznie udało się wypędzić mordujących ich całymi milionami Hutu: "To właśnie dzięki rozbuchanej pomocy humanitarnej ekstremiści Hutu mogli nadal prowadzić kampanię eksterminacji Tutsich w Rwandzie. Kierowali nią ludzie przebywający w obozach UHNCR w Gomie".
Pomagać zatem, albo nie pomagać? Autorka przytacza swoisty spór, jaki rozgorzał ongiś między Henri Dunantem, twórcą Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, a Florence Nightingale, twórczynią nowoczesnego pielęgniarstwa. Dunant, po bitwie pod Solferino (1859, Włochy i Francja kontra Austria) doszedł do wniosku, że pomagać należy wszystkim (w tym przypadku niezależnie od tego, po której stronie walczyli). Nightingale w roku 1854, podczas wojny krymskiej, pomagając rannym, doszła do wniosku, że bez jej pomocy wojna szybciej dobiegłaby końca, nie mówiąc o tym, że wielu rannych, którym pomogła, wróciło na front, by zginąć. A bez jej pomocy, jak pisze Polman, "wcześniej zabrakłoby żołnierzy zdolnych do walki, a minister wojny miałby zdecydowanie większe trudności z rekrutowaniem nowych sił".

Jak stwierdza autorka, dylemat Dunanta i Nightingale wciąż pozostaje aktualny. "Czy INGO powinny nadal zdecydowanie pomagać, jeśli walczące strony wykorzystują tę pomoc udzielaną w przestrzeniach humanitarnych dla siebie, a jednocześnie przeciwko swoim wrogom, przedłużając tym samym wojnę? Czy może powinny opuścić takie miejsce? Co jest na dłuższą metę bardziej okrutne?".

Na takie pytania nie ma dobrej odpowiedzi.

Włodzimierz Jurasz