Jak żupnicy Kraków budowali

Ale "11" to niepełna liczba związanych z kopalnią soli zabytkowych obiektów, znajdujących się w sercu Krakowa. Na tej liście jest także Kamienica pod Karpiem (lub pod Szarym Karpiem) znajdująca się u wylotu ul. Grodzkiej, pod adresem Rynek Główny 11, którą żupa wielicka zakupiła na własność pod koniec XVII wieku.

- Żupa zakupiła tę kamienicę wraz z przynależnymi do niej budynkami oraz wyposażeniem za 36 tys. złotych polskich. Zachował się kontrakt zawarty w tej sprawie przez przedstawicieli żup krakowskich i właścicieli budynku - opowiada Klementyna Ochniak-Dudek z Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, autorka opracowania "Rezydencje i domy żupne w Krakowie"(zawartego w Studiach i Materiałach do Dziejów Żup Solnych w Polsce, T. 25, s. 67-92).

Kerner zawarł umowę na sprzedaż kamienicy
Było to w październiku 1699 roku. Kontrakt kupna - sprzedaży Kamienicy pod Karpiem sygnowali superintendent solnych składów mazowieckich Nathanael Kerner (mąż dziedziczki kamienicy) oraz administrator żup wielickich i bocheńskich Jan Paweł Lubieniecki, chorąży nowogrodzki. Kamienica pod Karpiem miała być swoistym salinarnym biurem.

"Żupa nabyła kamienicę wraz z przynależnymi do niej budynkami oraz wyposażeniem wewnętrznym za sumę 36 tysięcy złotych polskich. Właścicielom wypłacono jednak 30 tysięcy złotych, oferując ich równowartość w postaci dwóch tysięcy beczek soli, jako że skarb królewski w gotowiznie natenczas był przyszczupleiszy (ubogi). Pozostałe sześć tysięcy potrącono przyjmując na żupy obowiązek spłaty ciążących na kamienicy licznych zapisów dla krakowskich kościołów i duchownych (...). W chwili zakupu przez żupę kamienica była urządzona wygodnie i pozostawała w bardzo dobrym stanie, co podkreślali komisarze królewscy na kartach komisji żupnej. (...). Było to domostwo zamożne, urządzone wygodnie i z dbałością o reprezentację. Jego barkowy wystrój łączyć najpewniej należy z rodziną poprzednich właścicieli Pernusów, reprezentujących zamożny patrycjat" - pisze Klementyna Ochniak-Dudek w "Rezydencjach i domach żupnych w Krakowie".

Kamienica przy krakowskim rynku nie służyła długo administratorom Żup Krakowskich. Jak czytamy, "już w 1710 roku kamienica należała do kupca Aleksandra Ryta, potem do jego syna Jana, który sprzedał ją Franciszkowi Toryani, pochodzącemu z włoskiej Szwajcarii, znanemu w Krakowie architektowi, sztukatorowi i rajcy".

Szlakiem dawnych domów i rezydencji żupników
Takie było hasło niedawnej wycieczki po krakowskim rynku, zorganizowanej przez wielickie muzeum i Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Żup Krakowskich.

Żupnik to zarządca solnego przedsiębiorstwa, które w dawnych czasach obejmowało kopalnie soli w Wieliczce i Bochni oraz warzelnie soli. Przedsiębiorstwo będące w okresie staropolskim własnością królewską nazywano Żupami Krakowskimi.

Urząd żupnika powierzano najczęściej osobom majętnym, dla których działalność w Kopalniach Soli w Wieliczce i Bochnii była tylko jedną z wielu prowadzonych i przynoszących znaczne finansowe korzyści. Nieprzypadkowo to właśnie żupnicy stawali się właścicielami najokazalszych rezydencji, należących też do najważniejszych osiągnięć architektury Krakowa.

"Solne" kamienice i pałace przy rynku w Krakowie to m.in.: Pałac Pod Krzysztofory (róg rynku i ul. Szczepańskiej), obecny Pałac pod Baranami (Rynek 27), kamienica Hetmańska (Rynek 17), Kamienica pod Ściętą Głową nazywana też Betmanowską (obecnie Rynek 44), Pałac Zbarskich (Rynek 20) oraz kamienice Bonerów (Rynek 42 i Rynek 9).

"Odzwierciedleniem ogólnego trendu dotyczącego nieruchomości krakowskich w XVII wieku było, iż w poszukiwaniu prestiżowych rezydencji możnowładcy, dzierżawiący Żupy Krakowskie, wykupywali najchętniej domy przy rynku, które później okazale rozbudowywali. Przykładem może być kamienica narożna przy Rynku Głównym 47, którą w 1591 roku zakupili bracia Piotr i Zygmunt Myszkowscy. Około 1600 roku ich budowla została przebudowana na pałac o wystroju zgodnym z ówcześnie panującą mdą. Kamienica ta jest znana obecnie jako Margrabska lub Margrabiowska, bowiem bracia uzyskali tytuł margrabiego. Zygmunt, administrujący żupami w latach 1593-1595, znany jako mecenas sztuki włoskiej, troszczył się o wspaniałość i bogactwo swych rezydencji" - pisze Klementyna Ochniak-Dudek.

Z kolei okazały pałac przy Rynku Głównym 34 (pierzeja pomiędzy ulicami Szewską i Szczepańską, budynek zwany dziś Pałacem Spiskim) został zakupiony w 1605 roku przez żupnika Sebastiana Lubomirskiego, a potem oddziedziczony - wraz z administracją żupną - i rozbudowany przez jego syna Stanisława.